مداین صالح

مداین صالح

معرفی و تصاویر

مداین صالح شهری باستانی متعلق به پیش از دوران اسلام است که در ناحیه شمالی عربستان سعودی واقع شده و اهمیت آن به لحاظ سازه‌های سنگی باستانی واقع در منطقه است.

شهر باستانی مداین صالح در ۱۴۰۰ کیلومتری شمال شهر ریاض، پایتخت عربستان سعودی قرار دارد. شهر مداین صالح به لحاظ موقعیت استراتژیکی در ناحیه شمال در یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجاری شبه جزیره عربستان قرار داشته و از طرفی با مراکز بزرگ اقتصادی، تجاری و فرهنگی مانند بین‌النهرین، سوریه و مصر همجوار است. همچنین مداین صالح به عنوان یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین شهرهای باستانی این کشور و نیز دومین شهر بزرگ نبطی‌ها در سده نخست میلادی شناخته می‌شود.

سنگ نمای خارجی مداین صالح

تاریخ سنگ نمای خارجی استفاده شده در مداین صالح به سده اول پیش از میلاد باز می‌گردد. این آثار دارای حدود ۵۰ سنگ‌نوشته ونقش‌های درونی است که متعلق به مرحله پیش از نبطیان و قوم ثمود است. این بنا، در برگیرنده ۱۱۱ گور و نیز سامانه آبیاری تاریخی است که نشان‌دهنده تخصص نبطیان در زمینه سازه‌های آبی بوده است.

خانه‌های حجر در کوه ساخته شده و این کوه‌ها «اثالث» نام دارد. این کوه‌ها چنان است که هرکس آن‌ها را از دور ببیند آن‌ها را به هم پیوسته می‌پندارد، ولی چون نزدیک شود هریک را جدا می‌بیند. گرداگرد این کوه‌ها را شنزار فراگرفته و به این خاطر بالا رفتن از این کوه‌ها بسیار دشوار است.

در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۰۸، به عنوان اولین اثر ثبت شده در عربستان سعودی ، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. امروزه نیز مداین صالح به لحاظ باستان‌شناسی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و خرابه‌های باشکوه آن با بقایای شهر پترا در اردن برابری می‌کند. یکی از باشکوه ‌ترین نمونه‌های این بقایای باستانی قلعه قصر الفرید است.

قصرالفرید

قصرالفرید به معنی قلعه تنها است، زیرا این قلعه جدا و به دور از سایر بناها قرار دارد ولی برخلاف نام پر آوازه‌اش، این بنا مقبره‌ای بیش نیست! طبق نتایج جالب بررسی‌های انجام شده، ساخت این مقبره با حکاکی سنگ بزرگی در سده نخست میلادی آغاز شده ولی نمای آن هیچ‌گاه به اتمام نرسیده است. نکته جالب توجه اینکه تاکنون هیچ اطلاعاتی درباره چگونگی شکل ‌دهی نمای بنا از بالا به پایین به دست نیامده است. قصرالفرید تنها یکی از ۹۰ مقبره باشکوه به یادگار مانده از دوران نبطی‌ها است.

این بنا، در برگیرنده ۱۱۱ مقبره و نیز سیستم آبیاری تاریخی است که نشان‌ دهنده تخصص نبطیان در زمینه سازه‌های آبی بوده است. در قرآن کتاب دینی مسلمانان، در آیات ۸۰ تا ۸۴ سوره حجر، به این مکان اشاره شده است:

  • «اصحاب حجر» (قوم ثمود) پیامبران را تکذیب کردند! (۸۰)
  • ما آیات خود را به آنان دادیم، ولی آنها از آن روی گرداندند! (۸۱)
  • آنها خانه‌های امن در دل کوه‌ها می‌تراشیدند. (۸۲)
  • ما سرانجام صیحه (مرگبار)، صبحگاهان آنان را فرا گرفت. (۸۳)
  • آنچه را به دست آورده بودند، آنها را از عذاب الهی نجات نداد! (۸۴)

سرزمین العلا

سرزمین «الحجر» از آغاز تاریخ اسلام تاکنون به عنوان «العلا» نام گرفته است. یاقوت حموی در معجم البلدان می ‏نویسد: «العلا به ضم حرف عین و الف مقصور در پایان، نام مکانی در نزدیکی سرزمین وادی القری، میان راه حجاز تا شام، که رسول خدا (ص) هنگامی که به تبوک می‏رفت، در آنجا فرود آمد». این سرزمین را هم‏اکنون نیز به نام «العلا» می‏ خوانند. در سرزمین «العلا» ناحیه ‏ای کهن و باستانی واقع بود که اکنون به سبب ارتباطش با صالح پیامبر(ع)، آنجا را «مداین صالح» می ‏نامند.

آثار باستانی قوم ثمود در گذر ایام از میان نرفته است و برخی از خانه ‏هایی که در دل صخره‏ها و کوه ‏ها تراشیده بودند، پیوسته ماندگار بوده است و استادی و مهارت آنان در هنر شهرسازی از دقت‏ های ظریفی که در ساخت این خانه ‏ها به کار برده‏اند، نمودار است.

کسانی که آثار باستانی قوم ثمود را در ناحیه «مدائن صالح» سرزمین «العلا» از نزدیک مشاهده کرده‏اند، می‏ گویند این آثار در زیبایی و استحکام، بر آثار باستانی همانند آن در سرزمین نبطی‏ ها در جنوب اردن، برتری قابل توجهی دارد. قوم ثمود بنابر آیات قرآن علاوه بر تراشیدن خانه‏ ها در دل کوه ها به عمران و آبادانی دشت ‏ها و زمین ‏های هموار نیز می‏ پرداختند. نان در کشاورزی، به سازی اراضی، استخراج آب و استفاده از محصولات زراعی و باغی، به سطح بالایی از پیشرفت رسیده بودند.

مشخصات