ارگ علیشاه تبریز

ارگ علیشاه تبریز

در قلب شهر کهن و تاریخی تبریز، بقایای بسیاری از بناهای باستانی را می توان پیدا کرد؛ سازه هایی که در دوران مختلف ساخته شده و بر غنای تاریخی و معماری این شهر زیبا افزوده اند. یکی از معروفترین این بناها ارگ علیشاه بوده است که در سده هشتم هجری در میان بافت تاریخی تبریز و میدان قدیم آن، قامت راست کرد و بر شکوه و جلال آن افزود. البته آنچه که اکنون در تبریز مشاهده می شود، تنها بازمانده های ایوان جنوبی سازه علیشاه است که با ۳۳ متر ارتفاع، تنها گوشه ای از عظمت بنای اولیه را نشان می دهد. ارگ تبریز یا ارگ علیشاه در مرکز شهر کهن تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد و امروزه فضای اطراف آن برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می گیرد.

ویژگی های ارگ علیشاه

ارگ علیشاه بلندترین بنای آجری شهر تبریز است که عرض دهانه ایوان آن ۳۰ متر و دیواره هایی با عرض ۱۰.۵ متر دارد. مهمترین ویژگی ارگ علیشاه که با نام های طاق علیشاه، مسجد علیشاه، ارگ تبریز و یا ارک علیشاه نیز شناخته می شود، طاق بزرگ آن است که عرضی بیشتر از طاق کسری (۲) دارد و آن را از دیگر بناهای تاریخی ایران متمایز کرده است. 

در پانزدهم دی ماه ۱۳۱۰ خورشیدی، ارگ تبریز و محوطه باستانی آن با شماره ۱۷۰ و با عنوان مسجد علیشاه در فهرست آثار تاریخی ملی ایران به ثبت رسید. به تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۵۷ نقشه حریم استحفاظی قانونی و ضوابط حفاظتی و نگهداری از آن، مورد تایید شورای حفاظت آثار تاریخی اداره کل حفاظت آثار تاریخی قرار گرفت. 

تاریخچه ارگ علیشاه تبریز

ارگ علیشاه در اوج قدرت سلسله ایلخانی و برای به رخ کشیدن هنر معماری و دانش مهندسی در آن زمان ساخته شد. در مطلب پیش رو با فضای تاریخی شهر و دلیل ساخت این بنا بیشتر آشنا می شویم. البته منبع این مطلب وبسایت های تاریخی و پژوهش های باستان شناسان معروف مانند علی اکبر سرفراز است. ایشان و دیگر پژوهشگران با استفاده از تحقیقاتی جامع در سفرنامه های سیاحان، مورخان و کاوش هایی که خود به انجام رسانده اند مقالات و مطالب متعددی در زمینه معماری و تاریخچه ارگ علیشاه منتشر کرده اند. لازم است یادآوری شود، تاریخچه ای که میراث فرهنگی ارائه داده در قسمتی جداگانه شرح داده شده است. 

در سال ۱۳۶۰ هجری شمسی در راستای ساخت این مصلی، دیوار شمالی عهد ایلخانی ارگ به همراه پلکانی که در دوران قاجار به مجموعه اضافه شده بود با استفاده از مواد منفجره تخریب شد و در سال ۱۳۷۶ هجری شمسی، مجری دیگرِ ساخت مصلی تبریز در محدوده شرقی بنا، شروع به خاکبرداری عمیق کرد و سازه را با تهدیدات جدیدی مواجه ساخت.

این بنا که بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد، یادگار آسیب‌های طبیعی و تاریخی دوران گذشته است. امروزه تنها بخشی از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مجسد برجای مانده‌است که خود موید شکوه روزگار آبادانی آن است.