نهاوند | Nahavand

نهاوند شهری در غرب ایران است. این شهر در جنوب غربی استان همدان قرار گرفته و مرکز شهرستان نهاوند است. این شهر که بعد از همدان و ملایر سومین شهر بزرگ استان به حساب می‌آید از تاریخی‌ترین و با تمدن‌ترین شهرهای ایران است و نام آن به دفعات در منابع تاریخی ذکر شده‌است. به هنگام حمله اعراب به ایران، آخرین نبرد سپاهیان ایران و اعراب در این شهر اتفاق افتاد که در تاریخ با نام فتح الفتوح یا جنگ نهاوند از آن یاد شده‌است.
این شهر از شمال به تویسرکان و همدان، از شرق به ملایر، از جنوب شرقی به بروجرد، از جنوب غربی به نورآباد و از غرب به کنگاور مرتبط می‌شود. این شهر زمستان‌هایی سرد و تابستان‌هایی نسبتاً خنک دارد. بارش سالانه در شهر نهاوند ۳۷۶ میلی‌متر می‌باشد.

وجه تسمیه

واژهٔ نهاوند در زمان‌های مختلف و از زبان‌های متفاوت، به صورت‌های مختلفی تلفظ شده‌است که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به: نوح آوند، نیماوند، اینهاوند، نیوهاوند، نیاوند و نیهاوند اشاره کرد.

از طرف دیگر نهاوند در گذشته نام‌های دیگری داشته‌ است به قول بطلمیوس نیفواندای خوانده شده و در عصر مادها به نهاوند، نهاوند ماد هم گفته شده‌ است. به گفتهٔ ملک الشعرای بهار در عصر سلوکیه این شهر استان بزرگی بوده که به لحاظ سکونت داشتن ملکهٔ لائودیسه در این شهر به آن لائودیسه هم گفته شده‌است.

به همین صورت واژه دماوند که صورت اصلی و قدیمی‌تر آن دُمباوند و دُنباوند ضبط شده به معنی «قرارگرفته در پشت» است زیرا دُنب در زبان‌های ایرانی به معنی دنباله و پشت است. به گفته برخی دیگر از صاحبنظران نهاوند کنونی همان «نوح آوند» بوده که به گفته آنان محل به گل نشستن کشتی حضرت نوح بوده‌است.

این شهر به گفته برخی پژوهش گران تاریخ ایران به معنی شهر جلو یی و شهر دماوند به معنی شهر عقبی از سمت مغرب زمین می‌باشد و در برخی دیگر از کتاب‌ها از نهاوند به معنی شهر ظرف سخن بمیان آمده ولی در نقشه‌های ایران قدیم و در زمان ساسانیان نهاوند را به صورت نیهاوند نوشته‌اند که در همسایگی شهر دیناور و مای و همدان قدیم بوده‌است. شهرستان نهاوند که قدمت بسیار دیرینه‌ای در استان همدان دارد، در گذشته‌های دور پایتخت یزدگرد سوم بوده‌ است و از آن به عنوان شهر خفته ساسانی یاد می‌شود.

 اسلام در جنگ فتح الفتوح نهاوند برای اولین بار به ایران وارد شد. اکتشافاتی که در تپه‌های گیان و زرامین توسط رومن گیرشمن باستان‌شناس آلمانی صورت گرفت منجر به پیدا شدن ده‌ها اثر باستانی از جنس سفال، نقره و طلا گردید که این اشیاء هم‌اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود.

گویش

مستوفی در کتاب نزهت القلوب به معرفی نهاوند می‌پردازد گویش نهاوندی گویش مردم نهاوند است. نهاوندی گویشی از زبان لری و این شهر یکی از مراکز مهم گویش‌ وران لری شمالی است. از سوی دیگر برخی منابع نهاوندی را گویشی مستقل از گروه زبان‌های جنوب غربی ایرانی می‌دانند. گویش نهاوندی با زبان پارسی میانه نزدیکی دارد. ولی گویش لکی در این شهر  سکایی یا پهلوی اشکانی و جز زبان‌های شمالغربی است به مانند تپورهای مازندران که تیره از قوم پرثوه سکایی هستند.

میراث فرهنگی

پل زرامین سفلی

پل آجری زرامین معروف به پل لاغه در ۵ کیلومتری غرب شهرستان نهاوند و در کنار روستای زرامین سفلی بر روی یکی از شعبات رودخانه گاماسیاب احداث شده‌است. این پل دارای یک دهانه با قوس جناغی از بناهای دوره قاجار می‌باشد. در حال حاضر با گسترده کردن طول گذر پل تبدیل به پل جاده‌ای شده‌است. این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۵۰۳۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

حمام حاج آقا تراب

حمام حاج آقا تراب یکی از بناهای تاریخی شهرستان نهاوند است که در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است. حمام حاج آقا تراب که در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده‌است. بنای این ساختمان مربوط به دوران قاجار بوده و یکی از جاذبه‌های تاریخی و قابل بازدید در نهاوند است. تزئینات بین بنا شامل گج بری، کاشی کاری و نقاشی یکی از نبردهای شاهنامه‌است. این حمام افزون بر دو قسمت ماکتها حمام سرد و گرم، حجره شاه نشین و خزینه نیز دارد. این حمام با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۴۰۰ میلیون ریال به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و در روز جهانگردی افتتاح می‌شود.

این حمام که به موزه تبدیل شده، با تفکیک دو بخش زنانه و مردانه و تزئین آن‌ها با ماکتهای مجزا ، در بخش مردانه مراسم شستشو به نمایش گذاشته شده و در بخش زنانه مراسم حنابندان یک عروس به تصویرکشیده شده‌ است.

با افتتاح این موزه در پنجم مهرماه (روز جهانگردی) مردم نهاوند و گردشگران غیر بومی می‌توانند بخش‌های مهمی از زندگی مردم پیشین منطقه به همراه آداب و رسوم و لباسهای محلی را ببینند.

معبد سلوکی (لائودیسه)

معبد سلوکی (لائودیسه)  در داخل شهر نهاوند قرار دارد و کتیبه‌ای از «آنتیوکوس سوم» و نیز تعدادی مجسمه برنزی خدایان یونانی در آن کشف شده‌است.

تپه و دهکده باستانی گیان

تپه دهکده باستانی گیان در کیلومتر ۱۹ جنوب غربی نهاوند و در مسیر جاده جنگلی گیان قرار گرفته‌است. این تپه در سال ۱۹۳۲ میلادی توسط پروفسور گریشمن بررسی شد. بسیاری از باستان شناسان به این منطقه آمده و گنجینه‌های بسیاری از جمله ظروف سفالی و جواهر را کشف کرده‌اند که منشأ این ظروف به قرن‌های دوم و سوم میلادی برمی‌گردد. تپهٔ گیان همچنین محل دفن مردگان نیز بوده‌است. روش دفن مردگان، رنگ کردن آن‌ها و کشف وسایل همراه آن‌ها پرده از رمز و رازهای زندگی آن‌ها برمی‌دارد و تمدن آنان را آشکار می‌سازد. در موزهٔ ایران باستان ظروف سفالی فراوانی از جمله گلدان و بشقاب و دیگچه که از این منطقه کشف شده‌است، در آنجا دیده می‌شود.

مقبره نعمان ابن مقرن (باباپیر)

نعمان بن مقرن یکی از سرداران و فرماندهان عرب بود که در جنگ نهاوند (فتح الفتوح) در سال ۲۱ هجری یا ۶۴۲ میلادی پس از سه روز نبرد سنگین در پشت دروازه‌های نهاوند به دست سربازان ایرانی به فرماندهی فیروزان (پیروزان) کشته شد. جسد او در ۵ کیلومتری شمال غربی شهر نهاوند دفن گردیده و امروزه در نزد اهالی نهاوند به مقبره باباپیر معروف است.

خانه قدوسی

این خانه قدیمی که متعلق به شیخ علی قدوسی از عالمان نهاوند است دارای سر در ورودی زیبائی است که با نقوش هندسی آجری تزئین شده‌است و دو ستون نما در دو سوی سر در به زیبائی آن افزوده‌است. نمای بنا در داخل حیاط بوسیله آجر کاری‌های زیبا تزئین شده‌ است و قوسهائی به شکل شاخ قوچ نما را آراسته‌است. پیرامون حیاط با طاق نماهای هلالی تزئین شده‌است. این خانه قدیمی و تاریخی در خیابان انقلاب واقع شده‌است وچند خانه قدیمی دیگر در جای جای این شهر وجود دارد.

جاذبه های طبیعی

سراب گیان

سراب گیان یکی از تفریح‌گاه‌های غرب کشور به‌شمار می‌رود. سرآب گیان، با چشمه‌های جوشان، پرآب و زلال، در ۲۲ کیلومتری جنوب غربی نهاوند در استان همدان پای کوه‌های گرین از رشته‌کوه‌های زاگرس جریان دارد که از جنوب به کوه‌های گرین و از غرب به زمین‌های روستاهای ظفر آباد و مهین آباد محدود می‌شود. تپه باستانی گیان نیز در مسیر و دو کیلومتری این سراب قرار دارد. در مسیر این سرآب، جنگلی طبیعی، به وسعت بیش از ۱۰۰ هکتار وجود دارد.

سراب گاماسیاب

سراب گاماسیاب (بزرگترین چشمه ایران) در ۲۰ کیلومتری جنوب شهرستان نهاوند به سمت نورآباد واقع شده‌است و از دره‌های شمالی رشته کوه گروین (کوه چهل نابالغان) سرچشمه می‌گیرد. منشأ اب آن یخچال طبیعی است و دارای آبدهی ۵ متر مکعب در ثانیه و دمای متوسط ۵ درجه سانتیگراد است.

سراب ملوسان

سراب ملوسان در ۱۷ کیلومتری شمال شهرستان نهاوند واقع گردیده‌است. زمین‌های اطراف این سراب، سرسبز و خرم و بیشتر روستاهای اطراف آن کوهستانی است و به همین علت از قدیم، بهترین منطقه پرورش بز کوهی و انواع شکارهای مختلف بوده‌است.

سراب فارسبان

سراب فارسبان در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی نهاوند با آبدهی ۱/۵ متر مکعب در ثانیه‌است که هر ساله تعداد زیادی از گردشکران داخلی را به سوی خود جلب می‌کند.

۵-سراب کنگاور کهنه

این سراب تقریباً در چهل و پنج کیلومتری غرب نهاوند و در نزدیکی روستای کنگاور کهنه در داخل یکی از دره‌های کوه گرو قرار گرفته‌است. دبی متوسط این سراب حدود ۰/۵ متر مکعب در ثانیه برآورد شده‌است. درختان این سراب از نوع چنار و بید است و یک درخت تنومند و کهنسال چنار که عمر آن به بیش از چهار صد سال می‌رسد در ابتدای سراب خودنمایی می‌کند. از دیگر سرابهای این شهرستان می‌توان به سرابهای بنفشه، گنبد کبود، تازناب طاف و ورازانه باروداب (قلعه باروداب) اشاره کرد.

سرابهای ورازانه

الف-سراب بردینه

این سراب در ضلع شمال غربی منطقه شمشال در کوه‌های ورازانه وجود دارد. فاصله آن تا شهرستان نهاوند حدود ۲۵ کیلومتر می‌باشد. در تمام فصول سال دارای آب شیرین و گوارایی بوده و آب کشاورزی و شرب روستا از محل این سراب تأمین می‌گردد. به دلیل وجود قطعات بزرگ سنگ که به شکل مکعبی می‌باشند سراب بردینه نام گرفته‌است. اهالی روستادر گذشته از سنگ‌های این محل جهت فونداسیون ساختمان‌ها استفاده می‌کردند.

ب-سراب دو روزنه

این سراب در دره مابین ضلع شرقی قله خرمن کوه و تپه بیدکو در کوه‌های ورازانه واقع شده‌است. مقدار آب آن در فصول بهار و زمستان زیاد بوده و در فصول تابستان و پاییز خشک می‌گردد. خروجی آب از محل دو روزنه در ضلع شرقی و غربی دره می‌باشد بدین دلیل سراب دو روزنه نامیده می‌شود. ۳-چشمه ویکو دو چشمه دائمی که در طول سال داری اب اندکی هستند وجود دارد این چشمه‌ها در مکانی قرار دارند که به زبان محلی ویکو نامیده می‌شود که به علت وجود درختان بید به این نام معروف شده‌است