مدینه منوره | Medina

مدینه منوره یا مدینةالنبی، (به عربی: المدینة المنورة) نام شهری است در کشور پادشاهی عربستان سعودی واقع در شبه جزیره عربستان. مدینه منوره در شمال ریاض و در میانه نجد قرار گرفته و آب‌وهوایی خشک و بیابانی با تابستان‌های داغ و زمستان‌های سرد دارد.

شهر مدینه در ناحیه تاریخی حجاز در کشور عربستان سعودی، این شهر پس از هجرت پیامبر اسلام، به مدینةالنبی (شهر پیامبر) معروف شد، در اولین شب ربیع‌الاول سال ۱۴ بعثت، «محمد» به «یثرب» مهاجرت نمود و سرآغاز تاریخ مسلمانان (تاریخ هجری)، از همان سال می‌باشد.

مدینه امروزه از شهرهای مقدس مسلمانان به‌شمار می‌آید. مسجدالنبی، مسجد قباء و مسجد ذوقبلتین در این شهر قرار دارند. مقبره پیامبر اسلام در این شهر و در داخل خانه پیامبر در کنار مسجد النبی قرار دارد و از مهمترین زیارت گاه‌های مسلمانان است. برای نخستین بار تصاویری از داخل محل مرقد پیامبر منتشر شده‌است که این مرقد را بسیار ساده و با روپوشی از پارچه سبز نشان می‌دهد که بر روی آن کلمات «لا اله الا الله» و «محمد رسول الله» نوشته شده‌است. فاصله مدینه تا مکه حدود ۴۲۰ کیلومتر است.

یثرب از شهرهای باستانی است که در کتیبه‌های معینی از آن نام برده شده‌است. این شهر از جمله محل‌هایی بود که گروهی از نیروهای معینی در آن اقامت داشتند. پس از آنکه روزگار دولت معینیان سپری گردید، سبائیان حکومت آنجا را در دست گرفتند. معروف است که حکومت‌های معین و سبا همواره در پی بسط سلطه و نفوذ خود در سرزمین‌های شمال عربستان بودند.

وجه تسمیه

در جغرافیای بطلمیوس دوبار از مدینه منوره نام برده شده‌است، یک بار به نام ایاترپه و بار دیگر به نام ایاتریپا. استفان بیزانسی از این شهر به نام ایاتریپاپولیس یاد کرده‌است.این شهر در نزد راویان اخبار گذشته به نام اثرب و یثرب معروف است.به نوشته آنان یثرب مرکز مدینه‌است، که از قناه تا جرف و از المال، که بدان برناوی می‌گویند، تا زباله امتداد میابد.

نام مدینه که پس از هجرت پیامبر، به یثرب اطلاق شده‌است مأخوذ از کلمه آرامی مدینتا به معنی قرق و شهر، خلاصه شده مدینه الرسول است. راویان اخبار نوشته‌اند که یثرب یا مدینه ۲۹ اسم دارد که عبارتند از: طیبه، طابه، مسکینه، عذراء، جابره، محببه، مجبوره، یثرب، ناجیه، موفیه، اکاله البلدان ع محفوفه، مسلمه، مجنه، قدسیه، عاصمه، مرزوقه، شافیه، خیره، محبوبه، مرحومه، جابره، مختاره، محرمه، غلبه، ببره، تندر، حسیبه، دارالبرار، حسنه، دارالخیار، دارالیمان، دارالسنه، دارالهجره، قاصمه، طباطبا.

نام پیشین

در قرآن آمده‌است که منافقین مدینه، شهر را به نام قدیمش (یعنی یثرب) می‌نامیدند، و نام جدید آن را پذیرا نبودند. آیات ۱۲ و ۱۳ سوره احزاب بیان می‌دارد که در جنگ احزاب، وقتی منافقان و افراد ضعیف‌الایمان، احزاب و گروه‌های مختلف کفار و جمعیت فراوان آن‌ها را دیدند، گفتند: خدا و رسولش جز وعده‌های فریبنده دروغین به ما نداده‌اند؛ و برخی از آن‌ها می‌گفتند: ای مردم یثرب این میدان جای ماندن شما نیست، پس به خانه‌های خود بازگردید (و گر نه همگی کشته می‌شوید)! این در حالی بود که -طبق آیه ۲۲ سوره احزاب- وقتی مؤمنان احزاب و سپاهیان دشمن را دیدند، گفتند: این همان است که خدا و رسولش به ما وعده دادند و خدا و رسولش راست گفتند؛ و (دیدن آنها) جز بر ایمان و تسلیم آنان نیفزود.

مردم

پیش از اسلام، دو گروه عرب و یهودی در یثرب زندگی می‌کردند. قبایل یهودی عبارت بودند از: بنی قَینُقاع، بنی نَضیر و بنی قُرَیظه که عمدتا در جنوب و جنوب شرقی، ساکن بودند.[۸] گروه عرب عبارت بودند از دو طایفه اوس و خزرج. جمعیت خزرجیان سه برابر اوس بود و در نواحی مرکزی مدینه می‌زیستند. جمعیت عربِ یثرب، بسیار بیش از یهودیان بوده است. میان اوس و خزرج، نزاع‌های زیادی جریان داشت و این نزاع‌ها به میان قبایل یهود نیز سرایت کرده بود.

در اواسط قرن چهارم هجری بتدریج خاندانی از نسل امام حسین در مدینه به قدرت رسیدند و به عنوان «اشراف» قرنها در این ناحیه حکومت کردند که در برخی ادوار امام مذهب یا زیدی مذهب بودند. در قرن پنجم و ششم نیز شهر مدینه زیر نفوذ تشیع قرار داشت که از یک سو ناشی از سیطره دولت فاطمیان و از سوی دیگر مدیون فعالیت عالمان شیعه عراقی در حجاز بود. سادات حسینی مدینه تا اواخر قرن یازدهم مستقل بودند اما از سال ۱۰۹۹ به دستور دولت عثمانی، مدینه زیر نظر مکه در آمد. با این حال برخی از آنها از جمله طوایف «هواشم» همچنان بر تشیع امامی استوار بودند. امروزه، نخاوله بزرگترین گروه امامی در مدینه هستند. هم اکنون ساکنان مدینه، مسلمان و غالبا بر مذهب اهل سنت‌اند.

اقتصاد

در حول و حوش دوره ظهور اسلام، مدینه از نظر اقتصادی با مکه تفاوت داشت. اقتصاد مکه بر پایه بازرگانی بود ولی اقتصاد مدینه غالبا بر حول محور کشاورزی می‌چرخید. کشت و زرع در مزرعه‌ها و نخلستانهای نواحی مختلف منطقه از جمله قبا و نزدیک کوه احد رونق داشت. خرما و انگور مهمترین محصولات مدینه بودند؛ اما نخل منشاء اصلی حیات اقتصادی در این شهر به شمار می‌رفت که از میوه آن به‌عنوان غذا و از چوب آن در ساختمان‌ها استفاده می‌شد. با این حال غالب مردم از وضعیت مالی مناسبی برخوردار نبودند.

اقدامات رسول خدا در مدینه

بنای مسجد

اولین اقدام رسول خدا(ص) در مدینه، ساختن مسجد بود؛ جایگاهی که علاوه بر مرکزیت عبادی، مرکزیت فرهنگی، سیاسی و اداری نیز داشت؛ مرکزی که یکی از تکیه گاه‌های اصلی اسلام در میان مسلمانان بوده است.

ایجاد پیمان نامه

اقدام دوم رسول خدا (ص)، ایجاد یک پیمان عمومی میان مسلمانان مدینه بود. در این معاهده که همه مسلمانان برای اجرای آن تعهد و بیعت کردند، حاکمیت برای خدا و رسول شناخته شده و بخشی از قوانین حقوقی و جزایی اسلام به عنوان قانون پذیرفته شده بود. برای عقد اخوت

سومین اقدام رسول خدا(ص) ایجاد عقد برادری میان مسلمانان بود. آن حضرت مسلمانان را با یکدیگر برادر کرد تا نسبت به هم ارتباط و پیوند نزدیکتری داشته باشند.

مدینه، مرکز حکومت اسلامی

مدینه در دور ه‌های مختلفی پایتخت حکومت اسلامی بود، این مرکزیت از زمان حکومت حضرت رسول(ص) آغاز شد و تا پایان حکومت امام حسن (به جز ۳ سال از حکومت امام علی) یعنی سال ۴۱ هجری ادامه داشت.

مدتی نیز در دوره حاکمیت نفس زکیه (سال ۱۴۵) مرکز دولت اسلامی بود.

مدینه، مولد و مدفن معصومین

این شهر محل تولد تعدادی از امامان شیعه است، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)،امام رضا(ع)،امام جواد(ع)،امام هادی(ع) و امام عسکری در مدینه به دنیا آمده ند.

همین طور مرقد تعداد چهار تن از امامان شیعه یعنی، امام حسن(ع)،امام سجاد(ع)،امام باقر(ع)و امام صادق(ع)در این شهر قرار دارد.

مساجد معروف مدینه

قبرستان بقیع و مسجد النبی

شریف‌ترین مسجد پس از مسجدالحرام، مسجد النبی است که در مدینه واقع شده است. رسول خدا(ص) درباره نماز خواندن در این مسجد فرمود: صَلَاةٌ فِی مَسْجِدِی هَذَا تَعْدِلُ عِنْدَاللَّهِ عَشَرَةَ آلافِ صَلَاةٍ فِی غَیرِهِ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَإِنَّ الصَّلَاةَ فِیهِ تَعْدِلُ مِائَةَ أَلْفِ صَلَاةٍ (ترجمه: نماز در مسجد من نزد خداوند، برابر با ده هزار نماز در مساجد دیگر است، جز مسجد الحرام، که نماز در آن برابر با صد هزار نماز است)

نمایی از مسجد قبا

منطقه قبا در فاصله شش کیلومتری جنوب مسجدالنبی قرار دارد و از نقاط خوش آب و هوای اطراف مدینه به شمار می‌رود. بنا به نقل روایات بسیار، مسجد قبا مصداق آیه «لمسجد أسس علی التقوی من أول یوم أحق أن تقوم فیه» می‌باشد. مسجد قبا نخستین مسجدی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را بنا کرده است.

در حدیث است که رسول خدا(ص) فرمود: مَنْ تَطَهَّر فی بَیتِهِ ثُمَّ أَتی مَسْجِدَ قُبا فَصَلی فیه رَکْعتْین کانَ له کَأَجْرِ عُمْرَة (ترجمه: کسی که در خانه‌اش، خود را پاکیزه و طاهر کند و سپس به مسجد قبا بیاید و در آن نماز بخواند، پاداش یک عمره خواهد داشت.)

مسجد شجره 

این مسجد، که امروزه به نام‌های «شجره»؛ «ذوالحُلَیفه» و «اَبیار علی» مشهور است، یکی از مساجد بسیار مهم خارج از مدینه بوده و به عنوان یکی از میقات‌ها و مساجد اِحرام اهمیت زیادی دارد.

مسجد جمعه

پیامبر(ص) در ادامه مسیر از قبا به یثرب، در میان قبیله بنی سالم برای نخستین بار نماز جمعه را اقامه کرد و همین مسئله سبب شد تا محل نماز خواندن رسول خدا(ص)به عنوان مسجد الجمعه شناخته شود.

مسجد العمره

مسجدی با نام مسجد العرفات یا مسجد العمره در طرف قبله مسجد قبا بوده است. گفته شده این نامگذاری به این جهت بوده که زمانی در روز عرفه رسول خدا(ص) در اینجا ایستاده بود، زمین آن چنان صاف شد که حضرت از آنجا مردمانی را که در عرفات ایستاده بودند را مشاهده کرد.

مسجد عتبان بن مالک

مسجد عتبان بن مالک نیز یکی از مساجد منطقه قبا بوده است. ابن عتبان که از نقبای انصار بود، از رسول خدا(ص)خواست تا به منزل وی بیاید تا او برای حضرت محلی برای نماز درست کند. علت این درخواست این بود که گاهی اوقات، سیل میان او و مسجد محل فاصله می‌انداخت. رسول خدا(ص) به منزل وی رفته، و در قسمتی از خانه‌اش نماز خواند و همان مکان به عنوان مسجد شناخته شد.

مسجدحضرت  علی(ع)

این مسجد در جنوب مسجد فتح بوده و بر وادی بطحان اشراف دارد. گفته شده در مدت محاصره شهر مدینه در جنگ احزاب، امیرالمؤمنین علی(ع) در آن به عبادت می‌پرداخت.

مسجد فَضِیخ

در جریان غزوه بنی نضیر رسول خدا(ص) در این محل خیمه‌ای داشته و به مناسبت برکت حضور پیامبر(ص) در آن مکان مسجدی ساخته شد. درباره نام‌گذاری این مسجد گفته شده است که در این مکان درخت فَضِیخ قرار داشته است که نام درخت نخل بوده است (فضیخ به نوعی شراب که از درخت نخل گرفته میشد نیز اطلاق شده است).

این مکان به مسجد ردّ الشمس نیز شناخته می‌شود و در چند روایت از ائمه(ع)از آن به عنوان مسجدی یاد شده که باید آن را زیارت کرد.

مساجد سبعه(هفت گانه)

در شمال غربی مدینه و در دامنه کوه سلع هفت مسجد که در نزدیک هم قرار دارند را مساجد سبعه گویند که عبارت‌اند از: مسجد علی، مسجد سلمان، مسجد فاطمه، مسجد ابوذر، مسجد ذوقبلتین، مسجد ابوبکر و مسجد عمر.