ملایر | Malayer

ملایر شهری بزرگ و تاریخی در غرب ایران است. این شهر مرکز شهرستان ملایر و در ۳۸۶ کیلومتری غرب پایتخت و در ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی مرکز استان واقع شده‌است. این شهر دومین شهر بزرگ استان همدان از نظر جمعیت به‌شمار می‌آید.

وجه تسمیه

لایر از دو واژه «مال» و «آگر» تشکیل شده‌است. مال به معنی خانه و آگر به معنی آتش است. بنابراین می‌توان مال‌آیر را به معنی سرزمین آتش معنی کرد. امروزه نیز پس از هزاران سال بر روی کوه‌های شهر در شب‌های نوروز آتش روشن می‌کنند.نظر دیگر بر این است که ملایر از واژگان «مال» به معنی خانه و «آیر» به معنی آریایی‌ها گرفته شده، یعنی سرزمین آریایی‌ها.

تاریخ

قدمت سکونت در محل کنونی ملایر به تمدن ایلام بازمی‌گردد. پس از ایلامی‌ها، مادها در ملایر ساکن شدند. همچنین بررسی تپه نوشیجان٬آتشکده و قلعه‌ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب ملایر با کاوش‌های باستان‌شناسان در این تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می‌دهند. مردم ملایر به زبان فارسی و گویش ملایری تکلم می‌کنند. شهرداری ملایر در سال ۱۳۱۷ تأسیس و این شهرداری هم‌اکنون دو منطقه دارد. فرمانداری ویژه شهرستان ملایر در این شهر قرار دارد.

جغرافی

ملایر دارای سرانه فضای سبز بالایی است بطوری‌ که شامل ۴۰ پارک شهری، ۴ پارک جنگی و یک پارک قدیمی به نام پارک سیفیه است. سرانه فضای سبز در ملایر بیش از ۳/۱۴متر مربع است. ملایر دارای طبیعت معتدل کوهستانی با زمستان‌های سرد و پر برف و تابستان‌های معتدل است. وجود روستاها و زمین‌های وسیع کشاورزی و باغ‌های حاصل خیز انگور و فاصله کمتر از ۱۵۰ کیلومتر با سه مرکز استان و قرارگیری بر سر راه‌های مواصلاتی اصلی، همچنین گستردگی صنعت مبل و منبت در توسعه ملایر مؤثر بوده‌ است.

اقتصاد

هم‌اکنون این شهر دارای ۱۰ مرکز آموزش عالی است. صنایع و کارخانه‌های فعال در ملایر در زمینه صنایع چوب و مبلمان می‌باشد. از ره‌آوردهای ملایر می‌توان به فرش، خشکبار و عسل اشاره کرد. ملایر بزرگترین تولیدکننده مبل در ایران و بزرگترین صادرکننده مبل و منسوجات چوبی به سلیمانیه می‌باشد. همچنین ملایر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور و شهر جهانی انگور ثبت شد.

جاذبه ها

از جمله آثار دیدنی در ملایر می‌توان به پارک سیفیه، یخچال میرفتاح، شهر زیرزمینی سامن دوره اشکانیان، پروژه مینی ورد ملایر، بام ملایر و دریاچه کوثر اشاره کرد.

بر اساس تحقیقات صورت گرفته توسط محققان، طبقه‌ی نخست متعلق به مادها، طبقه دوم متعلق به هخامنشیان و طبقه‌ی سوم متعلق به ساسانیان عنوان شده است. برخی از باستان‌شناسان معتقدند که قدیمی‌ترین سندی که نشان می‌دهد شهر ملایر در دوران ساسانیان وجود داشته، حک شدن نام «Malayir»، روی سکه‌های این دوران است که برخی از آن‌ها امروزه برجای مانده است.

تپه نوشیجان

نوشیجان، تپه‌ای است باستانی که طی کاوش‌های انجام شده بر آن، سه طبقه‌ که هر کدام متعلق به یک دوره‌ی فرهنگی است، کشف شده است. گفته می‌شود که مادها از اواسط قرن هشتم قبل از میلاد تا نیمه‌ی نخست قرن ششم پیش از میلاد، در این تپه زندگی می‌کردند. آثاری که از آتشکده برجای مانده است عبارت است از تالار ستوندار (آپادانا)، چندین اتاق، چندین انبار، حصار، دژ، نخستین نیایشگاه که همان بنای قدیمی در جبهه‌ی غربی تپه است و معبد مرکزی که باستان‌شناسان معتقدند این معبد دومین نیایشگاه بوده است.

پارک سیفیه

در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی، در شمال شرقی ملایر و در دامنه‌ی کوهی به نام گرمه، یکی از تفرجگاه‌های قدیمی این شهرستان به همت «سیف‌الدوله» از نوادگان «فتحعلی شاه قاجار»، احداث شد. «پارک سیفیه»، نام این تفرجگاه قدیمی است که دارای مساحت تقریبی ۱۰ هکتار است. درختان کهنسال چنار، حوضچه‌ها، آب‌نماها و جنگل مصنوعی از بخش‌های پارک سیفیه است که روی تپه واقع شده است. گفته می‌شود که معماری پارک توسط مهندسان کشور ایتالیا صورت گرفته است. جز بخش‌های ذکر شده، این پارک قدیمی دارای دو استخر، یک ساختمان به منظور سکونت سیف‌الدوله و یک مسجد است. «پارک سیف‌الدوله» نام دیگر این بوستان بزرگ و زیبای جنگلی است.

تالاب کرد خورد

«کرد خورد» یا «آق گل»، نام تالابی است که در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان ملایر قرار دارد. این تالاب به دلیل قرارگیری در یک کیلومتری روستایی به نام «کرد خورد» به این نام شهرت یافته است. بهترین زمان برای تماشای این تالاب زیبا، اواخر زمستان و اوایل فصل بهار است که دارای چشم‌انداز و مناظری بسیار زیبا و کم‌نظیر می‌شود. مهاجرت پرندگان در این ایام از مهم‌ترین دلایل ایجاد این زیبایی‌ها است که گردشگران و مسافران بسیاری را برای حضور در این منطقه از کشور، میزبان است.

یخچال میرفتاح

از دیگر جاذبه‌های گردشگری در شهرستان ملایر، سازه‌ای است تاریخی و متعلق به دوران حکومت قاجاریان که در مسیر بلوار ملایر به بروجرد قرار دارد. «یخچال میرفتاح»، نام این اثر تاریخی است که به همت «میرفتاح» احداث شده است. بنای یخچال به شگل گنبد بوده و سازنده از آجر برای ساخت آن استفاده کرده است. در ساخت یخچال از تزئینات زیادی استفاده نشده و تنها تزئین کار شده در آن، دو ردیف آجرکاری است که به شکل کمربندی و با ضخامتی برابر با ۲۲۰ سانتی‌متر، بخش داخلی بنای یخچال را پوشانده است. یخچال دارای ۱۲ متر ارتفاع از سطح زمین تا گنبد است. همچنین فاصله‌ی بنا از سطح زمین تا منبع ذخیره‌ی یخ، ۴ متر برآورد شده است. دو درب ورودی دهلیز شکل، پلکانی جهت رفتن به بخش انتهایی یخدان و برداشت یخ و گنبد، بخش‌هایی است که این اثر کهن را تشکیل می‌دهد.

خانه و موزه لطفعلیان ملایر

از دیگر جاذبه‌های گردشگری در شهرستان ملایر، می‌توان به «خانه‌ لطفعلیان» این شهرستان اشاره کرد که قدمت ساخت آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی‌گردد. این خانه‌ی کهن که متعلق به «محسن مصدفی» یا «مصدق‌الممالک» است، در دو طبقه و از بخش‌های اصلی مانند اندرونی، حسینیه، خانه و اصطبل ساخته شده است. البته آنچه که امروزه به آن خانه‌ی لطفعلیان گفته می‌شود، درواقع همان حسینیه است که مدت‌ها بعد از ساخت مجموعه‌ی لطفعلیان توسط «مرتضی خان لطفعلیان»، خریداری شد و به مکان مسکونی، تغییر یافت. حوض‌خانه از زیباترین قسمت‌های این بنای تاریخی است که با استفاده از طاق‌های آجری بسیار زیبا و به سبک چهار بخشی پوشیده شده است. همچنین در این بنا از تزئینات لمبه کوبی چوبی در سقف استفاده شده است که بسیار زیبا و چشم‌نواز است. درهای ارسی با شیشه‌های رنگارنگ نیز بر زیبایی این خانه افزوده است. امروزه این عمارت کهن به عنوان موزه فعالیت می‌کند. این در حالی است که اداره‌ی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر نیز در این خانه‌ی تاریخی، قرار دارد.

برج آرامگاه باباحسین

در فاصله‌ی ۵۵ کیلومتری از غرب شهرستان ملایر، یکی دیگر از دیدنی‌های تاریخی این شهرستان قرار گرفته است که گردشگران و مسافران بسیاری هنگام حضور در ملایر به تماشای آن می‌روند. «برج آرامگاه باباحسین» که به «آرامگاه یوشع نبی» نیز شهرت دارد، نام این جاذبه‌ی گردشگری تاریخی است که طبق روایات و گفته‌های مردم ملایر، به نظر می‌رسد که این بنای تاریخی، مقبره و آرامگاه یکی از پیامبران بنی اسرائیل، به نام «حضرت یوشع‌ بن نوح (ع)»، است. به نظر می رسد که این آرامگاه متعلق به دورانی از قرن ششم تا هشتم هجری قمری است و در گذشته در بین پیروان یهود ساکن در این منطقه از کشور، دارای اهمیت و ارزش بسیاری بوده است. این برج که در دامنه‌ی باغ‌های روستای «سیاه کمر» ملایر قرا ردارد، دارای پلان و طرحی به شکل ۱۲ ضلعی منتظم بوده و می‌توان آن را در گروه برج‌ مقبره‌هایی با گنبد مخروطی شکل یا «رک»، قرار داد.

قلعه پری ملایر

«قلعه‌ پری»، منطقه‌ای است باستانی که در روستایی به همین نام و در فاصله‌ی کمی از شهرستان ملایر قرار دارد. در این میراث ایران کهن، یکی از مشاهیر و بزرگان ایران، «کریم خان زند»، دیده به جهان گشوده است.

ر این محوطه‌ی تاریخی، بیش از ۱۵۰ قبر قدیمی وجود دارد.  طبق کاوش‌ها و تحقیقات انجام شده روی این قبور و محوطه‌ی تاریخی پری، کارشناسان چنین استنباط کرده‌اند که احتمالا ساکنین آن زمان، با توجه به موقعیت قرارگیری خورشید در آسمان، محل و جهت دفن مردگان خود را انتخاب می‌کردند. درواقع اجساد به گونه‌ای دفن می‌شدند که صورت آن‌ها به سمت خورشید قرار گیرد. قدیمی‌ترین قبور کشف شده در این مکان متعلق به هزاره‌ی نخست میلادی است.

منطقه حفاظت شده لشگر

منطقه‌ی حفاظت شده‌ی لشگر» را می‌توان یکی دیگر از مکان‌های دیدنی و از جاذبه‌های گردشگری شهرستان ملایر معرفی کرد. این منطقه در بخش شرقی و جنوب شرقی این شهرستان قرار گرفته و با مساحت تقریبی ۱۶ هکتار، زیستگاه مناسبی برای گونه‌های متنوعی از جانوران و گیاهان محسوب می‌شود. لشگر به واسطه‌ی موقعیت طبیعی و توپوگرافی از سه منطقه‌ی دشتی، تپه ماهوری و کوهستانی برخوردار بوده که مناطق کوهستانی به مکان مناسبی برای زندگی حیواناتی همچون کل و بز، تپه ماهوری به زیستگاه گونه‌هایی از قوچ و میش ارمنی و نواحی دشتی نیز با تغییر کاربری که توسط روستاییان صورت گرفته است، به محلی ایده‌آل برای کشت باغ‌های انگور تبدیل شده است. حضور چشمه‌های فصلی در کنار چشمه‌های دائمی در این منطقه‌ی حفاظت‌شده، باعث رشد و نمو پوشش گیاهی متنوع شده که بخش عمده‌ای از ذخایر گیاهی استان همدان را تامین می‌کند. این منطقه از ملایر از سال ۱۳۶۳ به عنوان منطقه‌ی شکار ممنوع و پس از آن به منطقه‌ی حفاظت‌شده تبدیل شده است.