شهر زیرزمینی اویی اصفهان

شهر زیرزمنی اویی اصفهان واقع در شهر نوش‌آباد از بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل که در مجموعه تاریخی چاله سی شهری کشور ایران قرار دارد. این مجموعه دارای قدمت ۱۵۰۰ ساله می‌باشد و به دوره ساسانیان در شهر اصفهان مربوط می‌گردد.

شهر نوش‌آباد پایتخت انوشیروان پادشاه ساسانی می‌باشد که در شمال شهر کاشان و در غرب شهر آران و بیدگل و در ۱۰ کیلومتری کاشان قرار دارد.

در واقع این شهر زیرزمینی معماری متراکم، پیچیده و گسترده‌ای چون دالانهای باریک تودرتو و اتاقهایی با ابعادی کوچک است. مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر نوش‌آباد شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده‌ است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردمی که در این شهر زیرزمینی زندگی می کردند مواقع پر خطر زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته‌ است. این معماری در شهرنوش آباد با کلمه «اویی» نامیده می‌شود.

غیر از ورودی اصلی ارتفاع تمام قسمتهای اویی به قد طبیعی یک انسان و بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است. بر سطح دیوارها و در فواصل کم، جای چراغهای پیه‌سوز به چشم می‌خورد. در بعضی قسمتها نیز داخل دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده‌ است که در بعضی از اتاقها تبدیل به تاقچه جهت قراردادن توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود داشت صورت گرفته و برای ورود به آن، به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی از آب‌انبار که مجاور این شهر زیر زمینی است استفاده می‌شود. این مجموعه که به‌صورت دست‌کن (کنده شده با دست) زیر بافت شهر نوش‌آباد به‌صورت مجموعه‌ای از اتاق‌ها، راهروها، چاه‌ها و کانال‌های متعددی در سه طبقه ایجاد شده‌است بر دیواره‌های آن آثار برخورد لبه شی تیزی دیده می‌شود و با توجه به سختی جنس زمین این منطقه، باستان‌شناسان این فرضیه را مطرح کرده‌اند که وسایلی که برای حفاری استفاده می‌شده است، باید از جنسی شبیه الماس برخوردار بوده باشد. در دهانه هر چاهک تعدادی قلوه سنگ و یک تخته سنگ به اندازه دریچه چاهک دیده می‌شود که در مواقع احساس خطر یا ورود هوای آلوده یا دود به طبقات با تخته سنگ دریچه را مسدود کرده یا اگر دشمن قصد ورود به فضاها را داشته با سنگ‌ها که حکم وسایل و ابزار دفاعی را داشته بر سر مهاجمین می‌کوبیدند. اگر دشمن آتش روشن می‌کرد آنها با تخته سنگی که در کنار دهانه هر چاه آماده بود درب آن را می‌بستند، در مواقع عادی بعد از عبور از هر چاه دهانه آنرا با سنگی آسیاب شکل که در وسط آن سوراخی تعبیه شده بود می‌بستند که هم دشمن گول بخورد و هم از آن سوراخ اکسیژن وارد شود تا ساکنین آن طبقه از نبود هوا رنج نبرند. ساختار این راهروها به شکل گوشه قایمه یا به عبارتی دیگر نود درجه ساخته شده که هنگام وارد شدن به راهرو اگر آشنایی به آن نداشته باشید گمان می‌کنید که بن‌بست است و این هم یکی از راهکارهای فریب دشمن بوده‌است. راه‌های ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده که هر کس قصد ورود به طبقات را دارد ناگزیر باید از پایین به بالا حرکت کند که قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می‌رساند و این ساختار دفاعی به‌گونه‌ای است که تسلط کافی را برای مقابله با دشمن فراهم می‌کند.

وسعت این اثر تاریخی که از عمق چهار متری از سطح کوچه شروع شده و تا عمق شانزده متری ادامه دارد مشخص نیست، اما با توجه به شواهد موجود و گفته اهالی تا بیرون از حصار تاریخی شهر گسترش داشته ‌است و مساحت آن چهار کیلومتر مربع حدس زده شده‌ است.