تیمچه بازار قم

تیمچه بازار قم با قدمت حدود ۴۰۰ سال، در مرکز شهر قم واقع شده و دارای سراهایی است که ویژگی این سراها نوعی فضاهای باز معماری  (مجتمع تجاری بدون سقف ) هستند و معمولا به تجارت عمده می‌پردازند. این سراها در حقیقت همان کاروانسراهای درون‌شهری محسوب می‌شوند که در راسته بازارها قرار دارند و شمار و وسعت آنها نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی آنها است. راسته‌ی بازار دارای پوشش گنبدی و سرپوشیده است. طول راسته‌ی بازارنو حدود يک کيلومتر و سقف آن از پوشش گنبدی ساخته شده است.

مؤسس تیمچه بازار قم

اين بازار دارای  يک تیمچه بنام تیمچه بزرگ بازار نو است. تیمچه بزگ قم در شمال راسته بازار نو استان قم قراردارد. این بنا از آثار ارزشمند هنری و معماری ایران است که توسط  استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی  طراحی  و اجرا شده و بانی آن تاجر بزرگ قم ( حاج سید محمود طباطبایی ) بوده است. این تیمچه برای تجارت فرش ساخته شده و امروزه فرش مهمترین محصول صناعی و فروش این تیمچه است به طوری که قم به عنوان پایتخت فرش ابریشمی ایران و جهان شناخته شده است.

احداث طاق تیمچه بزرگ با دهانه ۱۶ متر و ارتقاع ۱۵ متر از جمله شاهکارهایی است که با تیمچه امین‌الدوله در کاشان برابری می‌کند . تیمچه بزرگ به طور کلی متشکل است از دو بخش اصلی و تیمچه‌سرا و دارای دو ورودی از راسته بازار نو به تیمچه و یک ورودی از کوچه سیداسماعیل به سرا است. بخش‌های وسیعی از بازار قم در دوران صفویه و پیرامون مسجد جامع بنا شد و تا پایان دوره قاجاریه بناهایی که بدان نیاز بود، در آن جای گرفت. در دوران ناصرالدین شاه بازار قم رو به گسترش نهاد و “بازار نو” احداث شد و در دو سوی این راسته نو، بناهای تازه‌ای مثل تیمچه بزرگ ساخته شد.

در سال‌های نخست دوره پهلوی نیز بر مبنای ضرورت‌های تجاری موجود، بخش‌هایی به بازار نو افزوده شد. این بازار به صورت خطی و به شکل یکپارچه ساخته شد و از میدان کهنه تا پل علیخانی ادامه دارد. بازار قم تیمچه‌ها، سراها و… دیگری را هم در بر می‌گرفت. حدود ۵۰ سال پیش به موازات توسعه شهر قم و به دلیل احداث خیابان‌های جدید، بازار را به چند بخش تقسیم کردند و قسمت‌هایی از آن برای همیشه از میان رفت. در حال حاضر از بازار قدیم قم، دو بخش “بازار کهنه” و “بازار نو” بر جای مانده که هر کدام از این بازارها حدود یک کیلومتر طول دارد. 

عناصر شاخص معماری تیمچه

این بنا از نظر وسعت، هنر معماری و تزیینات از جمله بناهای منحصر‌به ‌فرد به شمار می‌رود. تیمچه‌ی بزرگ قم، بیست حجره در طبقه‌ی پایین و دوازده غرفه در بالا دارد و آثاری ارزنده از هنر گچ‌بری و مقرنس را در خود جای داده است. گنبد این بنا از نوع عرق‌چینی و پوشش زیر آن شمسه‌کاری با روزنه‌هایی برای تامین روشنایی داخل بناست. تیمچه بازار قم با دو ورودی به راسته بازار نو راه می‌یابد.  

حجره‌ها

حجره به اتاق‌هایی داخل سراها و کاروانسراها و بناهایی از این قبیل که در تیمچه محل کسب و تجارت است، تقسیم می‌شود. گاهی این فضاها در طبقات فوقانی، کاربری غیر از مغازه داشته و انباری یا کارگاه می‌باشند. در مجموع بنای ۲ طبقه‌ی تیمچه بزرگ دارای ۴۲ حجره است که ۲۷ حجره در طبقه همکف و تعداد ۱۵ حجره در طبقه اول قرار دارند. ابعاد حجره‌ها متفاوتند اما اکثرا دارای ابعاد و تناسبات مشابه با اندکی تفاوت هستند. فرم حجره‌ها مستطیل است که با طاق پوشیده شده است. 

بخش شاه‌نشین

بخشی از بنا در تیمچه بازار قم، محل اسکان رئیس، مدیر و مسئول اصلی بناست و محلی برای فرماندهی بنا و معمولا دارای مرکزیت در اینگونه بناهاست به همین دلیل دارای ویژگی‌های خاص معماری است و تزئینات بسیار زیبایی را شامل می‌شود. شاه‌نشین بنای تیمچه بزرگ بازار نو شمالی صحن بنا و در طبقه فوقانی قرار گرفته و کاملا مشرف به تمامی بخش‌های بناست. دسترسی به شاه‌نشین از طریق پلکان‌هایی که در فضای اصلی قرار دارند به شاه‌نشین می‌رسد.

ایوان ها

این دو راه پله به بالکنی مقابل فضای شاه‌نشین می‌رسند و سرانجام وارد فضاهای داخلی آن و دیگر فضاهای متصل به آن می‌گردد . در ایوان یعنی فضای فوقانی تراس شاه‌نشین، شاهد تزئینات بسیار زیبای مقرنس هستیم که کاملا زیبا و استادانه اجرا شده‌اند.