باغ نگارستان تهران

قصر يا باغ نگارستان تهران بين سال‌هاي ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هـ .ق. به فرمان فتحعلي‌شاه قاجار، با هدف ايجاد يک مرکز ييلاقي ـ حکومتي در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. به دليل وجود نقاشي‌ها و نگاره‌هاي متعددي از فتحعلي‌شاه و درباريان او در ساختمان‌هاي مختلف، اين باغ به نگارستان شهرت يافت.

اين قصر ـ باغ در روزگار اوليه ی خود داراي وسعت زيادي بوده است، به گونه‌ای که طبق اسناد قاجاري دروازة جنوبي آن در ضلع شمالي ميدان بهارستان واقع بوده و از طرف شرق به دروازه شميران و از طرف غرب به خيابان صفي‌عليشاه منتهي مي‌شده است. در اين قصر ـ باغ عمارت‌ها و تالارهاي باشکوهي چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندين حوضخانه بر پا گرديده بود. باغ نگارستان رويدادهاي تاريخي ـ سياسي فراواني را به خود ديده است که از جمله مي‌توان به قتل دولتمرد آزادة ايراني ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهاني به دست محمدشاه و عوامل او اشاره کرد.

پیشینه ی باغ نگارستان تهران

در سال ۱۲۸۴ هـ .ق.، با اجراي طرح توسعة شهري ناصرالدين شاه، باغ نگارستان وارد محدوده شهر تهران شد و با کاسته شدن از اهميت سياسي آن در اختيار مؤسسات فرهنگي مختلف قرار گرفت. در زمان سلطنت مظفرالدين شاه به تبعيت از اروپا نخستين مدرسة فلاحت به سرپرستي آقاي ((داشر)) و مدرسة صنايع مستظرفه به سرپرستي نقاش معروف محمد غفاري ((کمال الملک)) در اين محل تأسيس شد. به سال ۱۳۰۷ خورشيدي اعتمادالدوله قراگوزلو، وزير فرهنگ ايران، باغ ‌نگارستان را به عنوان محل دائمي دارالمعلمين عالي در نظر گرفت.

سپس نقشه ساختمان يک مدرسة عالي با رعايت سبک معماري ايراني ـ قاجاري و اصول مدرسه‌سازي توسط نيکلای مارکوف (معمار پناهندة روسي) در ضلع شمالي باغ نگارستان تهيه و اجرا شد. در اين مجموعة ده هزار متر مربعي، ۱۶۴ اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد. در سال ۱۳۱۱ خورشيدي دارالمعلمين عالي با تغيير نام خود به دانشسراي عالي به تربيت معلم براي مدارس جديد ايران پرداخت. در سال ۱۳۱۵ خورشيدي نيز عمارت بزرگ ديگري به عنوان کتابخانه در شمال شرقي باغ نگارستان بنا گرديد و پروين اعتصامي ـ شاعرة نامدار ـ به عنوان معاون اين کتابخانه مشغول به کار شد.

در طول بيش از نيم قرن، تعداد زيادي از شخصيت‌هاي علمي، ادبي و هنري کشور ایران چون: ملک‌الشعرای بهار، کاظم عصار، علي‌اکبر دهخدا، بديع‌الزمان فروزانفر، علي‌نقي وزيري، جلال‌الدين همایی، سعيد نفيسي، محمود حسابي، ابراهيم پورداوود، غلامحسين صديقي، پرويز خانلري، محمد معين، محمدابراهيم باستاني پاريزي، علي‌محمد کاردان و… در اين مجموعة تاريخي به تحصيل و تدريس علم پرداخته‌اند. در سال ۱۳۱۳ خورشيدي قانون تأسيس دانشگاه تهران در مجلس شوراي ملي تصويب گرديد و از سال ۱۳۲۵ خورشيدي به بعد، برخي از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزي دانشگاه تهران منتقل شدند.

از سال ۱۳۳۵ خورشيدي اين بناي عظيم به مؤسسة لغت‌نامة دهخدا، مؤسسة جغرافيا، مؤسسة زبان‌هاي خارجي و کلاس‌هاي عمومي دانشکدة ادبيات اختصاص يافت و در سال ۱۳۳۷ خورشيدي به همت دکتر غلامحسين صديقي به مؤسسة تحقيقات علوم اجتماعي و تعاون واگذار گرديد.

بايد اذعان داشت که باغ نگارستان تهران در معرض تخريب‌هاي بسياري قرار گرفته و بخش‌هاي بسياري از آن نابود شده است. در سال ۱۳۵۰ و ۱۳۶۵ خورشيدي طبق توافقات دانشگاه تهران و سازمان برنامه و بودجه، باغ نگارستان براي ايجاد پارکينگ و تعميرگاه به آن سازمان واگذار شد که موجب اعتراض تني چند از استادان دانشگاه تهران و فارغ‌التحصيلان اين دانشسرا از جمله آقايان دکتر محمود روح‌الاميني، دکتر غلامحسين صديقي، دکتر حسن حبيبي و…

گشت که بدين ترتيب از تخريب باقيماندة اين اثر جلوگيري کردند.پس از انتقال دانشکدة علوم اجتماعي و تعاون دانشگاه تهران به محل امروزي خود و تخريب بخشي از باغ نگارستان توسط سازمان برنامه و بودجه، با تصويب راه‌اندازي موزۀ تاريخ علم دانشگاه تهران در محل باغ نگارستان تهران، کار حراست، حفاظت، مرمت و بازسازي اين مجموعه تاريخي بيش از پيش مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و تاکنون بخش قابل توجهي از آن انجام يافته است.

در آينده‌اي نزديک اين محل به عنوان موزة تاريخ و مفاخر دانشگاه تهران گشايش خواهد يافت.باغ نگارستان تهران با شمارة ۲۰۸۲ در زمرة آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.