موزه شاهرود

موزه شاهرود یكی از اماكن تاریخی این شهر است كه بی‌شك ما را به راحتی به تاریخ پیوند می‌دهد. موزه ای که در خیابان فردوسی شاهرود قرار گرفته و در سال‌های 1307ـ1306 به عنوان بلدیه (شهرداری) به سبك معماری اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی ساخته شده است. 

زیربنای موزه شاهرود 468 مترمربع است و در این موزه تلاش شده است اشیا و آثار بخش‌های باستانشناسی و مردم‌شناسی از سطح استان تهیه و در معرض دید بازدیدكنندگان قرار بگیرند. آثار موزه به قبل از میلاد مسیح(ع)، آثار دوره قبل از اسلام و آثار دوره اسلامی تقسیم می‌شود.‏ در بخش باستان شناسی موزه شاهرود آثار ارزشمندی مربوط به دوره های پیش از اسلام و اسلامی نگهداری می شود و در بخش مردم شناسی نیز مجموعه ای از ابزار و ادوات تولید پوشاك، زیورآلات و دست بافته ها، اسناد و قباله ها و نیز تصاویری از فعالیت های گوناگون زندگی مردم به نمایش گذاشته شده است. از جالب توجه ترین آثار موجود در این موزه، ابزار كار استخوانی و سنگی مربوط به هزاره ششم قبل از میلاد، سفال های خاكستری و نیز درب امامزاده قطری است. 

سقف‌های طبقه همكف موزه دارای طاق‌های هلالی و تركی با خشت و مصالح آجری است و نمای بیرونی آجرنما و محوطه اطراف ساختمان سنگ و آجرفرش است. این بنا سال 67 به‌عنوان نخستین موزه استان سمنان مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این ساختمان دو طبقه دارای دو بخش باستانشناسی و مردم‌شناسی است. ساختمان این هرچند با ساختمان شهرداری سال‌های دور تفاوت بسیاری دارد اما وقتی وارد موزه می‌شوید می‌توانید به راحتی آن را به یاد آورید.

در بدو ورود در طبقه همكف و در مقابل در ورودی موزه دری چوبی كه درون ویترینی شیشه‌ای قرار گرفته با آن نقوش برجسته‌اش خودنمایی می‌كند. بر روی این در دو، لت منبت‌كاری شده نقوش برجسته مختلفی از جمله نام سازندگان آن، آیت‌الكرسی، اسامی چهارده معصوم(ع)، نقوش اسلیمی، اشعار محتشم كاشانی، نوشته‌ها و روایت‌های قرآنی به چشم می‌خورد.

این در زمان مظفرالدین شاه قاجار و به عنوان در آرامگاه امامزاده محمد سرامین قطری(ع) كه معروف به امامزاده قطری است ساخته شده است. این در پیش از انتقال به موزه باتوجه به نقوش برجسته و به نوعی منحصر به فردش دوبار به سرقت رفته است. 

نوشته‌های منبت‌كاری شده و نقوش برجسته بر روی این در به راحتی هنر آن زمان را به رخ می‌كشد. بخشی از آن مانند نقوش برجسته كه خارج از در منبت كاری شده و به وسیله میخ و سنگ یشم به بدنه اصلی در نصب شده نقوش اسلیمی یا گل بوته‌ای است كه چرخه زندگی و چهارفصل سال را به نحو هنرمندانه‌ای نشان می‌دهد. گل‌های نیلوفری كه پیشینه تاریخی دارد و در تخت جمشید هم به چشم می‌خورد بیانگر همان چرخه زندگی و فعالیت است.

اما شاید جالبترین قسمت این در، سیر تكاملی جنین باشد. طراحی ومنبت كاری مراحل تشكیل ورشد این جنین با توجه با علم آن زمان خود یكی از شگفتی‌های این در است. كربلایی میرزا گرمنی، رمضان علی میقانی و نصرالله بن مرحوم ملاعلی نام سازندگان وبانیان آن است كه در روی در دیده می‌شود. 

در بخش دیگر این موزه، قدیمی‌ترین اشیا مربوط به تپه سنگ چقماق بسطام و دوره تاریخی هزاره ششم پیش از میلاد مسیح(ع) خودنمایی می‌كند. این تپه پیش از انقلاب توسط پروفسور ماسودا ژاپنی و هیأت همراه وی مورد كاوش قرار گرفت و اشیای به دست آمده از آن شامل ابزار سنگی و استخوانی از جمله سوزن، سنجاق سر، ‌قبضه داس وكارد یا تیغه‌ای سنگی است كه برای كارهای روزمره از آنها استفاده می‌شده است.‏

در ویترین شیشه‌ای دیگرظروفی به دست آمده از تپه حصار دامغان دیده می‌شود. تپه حصاردامغان به عنوان تپه كلیدی شهرتی جهانی داردكه در آن سه لایه تمدن حصار 1 تا 3 وجود دارد. از این تپه اشیای بسیاری به دست آمده است كه می‌توان آنها را در موزه‌های ایران و جهان دید، از آن جمله ظروف سفالی منقوش نخودی رنگ از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح(ع) است كه در دور آنها نقوشی از حیوانات و گیاهان به چشم می‌خورد. با نگاهی به ظروف سفالی هزاره سوم پیش از میلاد مسیح(ع) كه خاكستری رنگ است می‌توان فهمید كه هر دوره چه تغییراتی در نگاه هنرمندان روی داده است.

در كناری دیگر ابزاری از جنس مفرغ، استخوانی وسفالی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد مسیح (3000 سال قبل) دیده می‌شود كه بیشتر اشیای تزیینی وآرایشی زنان آن دوره مانند دستبند، حلقه، گیره سر، سنجاق مو است و بی‌شك مقایسه آنها با لوازم فعلی بانوان لبخندی را بر لب هر بیننده خواهد نشاند. 

ظروف تدفین در قسمتی دیگر از موزه روایت ویژه خود را دارد. این ظروف مربوط به هزاره اول پیش از میلاد است كه در گورستان پارك موزه شاهرود كشف شد.‏ با حفاری در این منطقه اشیای زیادی از گورهای مكشوفه به دست آمده است كه به ظروف خاكستری یا تدفین معروفند. سفال‌های خاكستری در آیین تدفین با مرده دفن می‌شد چرا كه آنان اعتقاد داشتند مردگان در دنیای دیگر زنده می‌شوند و به این وسایل نیاز دارند. ‏

شنیدن نحوه دفن مردگان در این گورستان بسیار جالب است. در آن دوره مردگان را به حالت جنینی دفن می‌كردند یعنی این‌كه صورت به سمت شرق (محل طلوع خورشید) كه پیام‌آور زندگی و حركت است، دست‌ها به سمت ظرف‌ها و پاها در قفسه سینه جمع شده و به پهلو می‌خوابانیدند.

در همین بخش باستانشناسی می‌توان آجرهای نقش دار یا نقوش آجری را دیدكه از كنار هم چیدن آنها نقوش هندسی به دست می‌آید، سنگ قبر‌های مربوط به دوره صفویه و قاجار كه از مجن، تاش و شاهكوه به موزه منتقل شده است، انواع پیه سوزها از جنس فلز و مفرغ كه برای روشنایی از آن استفاده می‌شده است از دیگر اشیای موجود در این موزه است.‏

بخش سكه با سكه‌هایی از دوران‌هایی مانند صفویه، اشكانی و سلوكی، از دیگر قسمت‌های دیدنی این موزه است.

طبقه دوم بخش مردم‌شناسی است. این بخش شامل ابزاركار دامداری، كشاورزی، پوشاك، پخت نان، دست بافته‌ها و اسناد و قباله‌ها، ابزار و وسایل تعزیه خوانی و وسایل تدفین، كارگاه پارچه بافی و انواع چرخ‌های ریسندگی سنتی، ابزار تدخین، وسایل روشنایی سنتی، دم آهنگری، قرآن خطی در ابعاد مختلف و دست خط مبارك امام خمینی(ره) كه به مناسبت شهادت آیت‌الله مطهری به آیت‌الله توحیدی ارسال شده و نیز تصاویری از فعالیت‌های گوناگون مردم‌شناسی است. از جمله تصاویر بسیار زیبا در این غرفه پرده درویشی با 32 قصه به روایت تصویر و400 صورت انسان و حیوان با هنر نقاشی رنگ و روغن است كه در سال1340 هجری قمری در كاشمر خلق و در سال 69 مرمت شده است.

در غرفه پوشاك موزه شاهرود، انواع لباس‌های زنانه شامل كت زنان (كلیجه) شلیته، كلاه سوزن‌دوزی شده، چارقد ریال، جوراب‌های پشمی و پیراهن سوزن‌دوزی شده دیده می‌شود.‏ در بخش مردم‌شناسی تلاش شده است تا بازدیدكنندگان از نزدیك با نحوه زندگی مردم در دوره‌های گذشته آشنا شوند.