کاروانسرای قصر بهرام سمنان | Semnan Bahram Qasr Caravanserai

هنر معماری ایرانی یکی از افتخاراتی است که سخن های زیادی درباره ی آن می توان گفت. این هنر در جای جای کشورمان جلوه گری می کند و در هر دیاری از خود ردی برجای گذاشته است.

یکی از یادگاری های تاریخی معماری ایران، کاروانسراهایی هستند که در میانه ی راه های پر رفت و آمد ایجاد شده اند تا فرصتی برای آسایش و استراحت کاروان ها فراهم آورند. با تلاش بشر برای راحت نمودن جابه جایی و مسافرت، راه ها روز به روز گسترش یافتند و وسایل حمل و نقل پیشرفت بسیاری کردند. با گذر زمان همین کاروانسراها که روزگاری از پر ازدحام ترین بناها به شمار می آمدند، از رونق افتادند و گرد فراموشی بر چهره شان نشست.

امروز که دیگر خبری از آن مسافرت های طاقت فرسا و سخت نیست، این بناهای دیدنی آرام گرفته اند و همچون میراثی ماندگار برای سرزمین ما به حساب می آیند. با هم راهی یکی از کاروانسراهای تاریخی ایران می شویم که در گوشه ای از سمنان و کویر گرمسار آرام گرفته است.

این کاروانسرا یکی از بناهای تاریخی ایران است که تاریخ ساخت آن به دوران ساسانیان باز می گردد.

– با تجهیز و مرمت این بنا، امکان شب مانی در آن فراهم شده است و می تواند تجربه ای تازه را برایتان رقم بزند.

– هوای پاک و نبود آلودگی نوری باعث شده تا این کاروانسرا یکی از بهترین مکان ها برای تماشای آسمان شب باشد.

کمی دورتر از شهر گرمسار، مسیری سنگی و قدیمی موسوم به جاده سنگفرش قرار دارد که روزگاری محل گذر کاروان ها بوده و از اصفهان، کاشان و گرمسار گذر می کرده است. در میانه ی این مسیر، کاروانسرایی به چشم می خورد که پس از سالیان دراز، هنوز هم علاقه مندان بسیاری را به سوی خود می کشاند.

این بنا با نام های دیگری همچون ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍی ﻋﺒﺎﺱ ﺁﺑﺎﺩ و کاروانسرای شاه عباسی نیز خوانده می شود و امروزه ﭘﺎﺳﮕﺎﻩ ﺷﮑﺎﺭﺑﺎﻧﯽ ﭘﺎﺭک ﻣﻠﯽ ﮐﻮﯾﺮ در آن قرار دارد. همچنین پس از مرمت بنا ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﯾﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎﺭﺕ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، آن را برای پذیرش گردشگران و محققان آماده کرده اند تا لذت شب مانی در کویر را تجربه کنند.

این اثر تماشایی در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شماره ی ثبت ۱۰۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری کاروانسرای قصر بهرام

آنچه پیش از همه به چشم می آید ظاهر مربع شکل کاروانسرای قصر بهرام است و پس از آن دیواره ی سفید مایل به کرم رنگ آن جلب نظر می کند. این دیواره از تختهﺳﻨﮓ ﻫﺎﻯ بزرگ آهکی ساخته شده که بسیار استادانه و با دقت بر روی هم چیده شده اند. در نزدیکی کاروانسرا کوهی موسوم به سیاه کوه قرار دارد و از ﺭﮔﻪ  ﻫﺎی ﺳﻨﮕﯽ ﻧﺮمی تشکیل شده که تراشیدن آنها بسیار آسان است. مقدار زیادی از این سنگ ها را می توان در بنای قصر بهرام دید که با دقت مخصوصی در دیواره ها به کار رفته اند و نشان از به کار بردن ﺍﺻﻮﻝ ﺣﺠﻢ ﺷﻨﺎﺳﯽ توسط سازنده دارند.

برج هایی بلند‌ و نیم د‌ایره در چهار گوشه ی بنا قرار دارد که به صورت ﭼﻨﺪ ﻭﺟﻬﻰ ساخته شده اند و همچون نگهبانانی استوار به نظر می رسند.

شباهت زیاد این بنا به کاروانسراهای شهری و الگوگیری ضعیف آن از کاروانسراهای میان راه باعث شده است تا برخی کارشناسان، این ساختمان را محلی برای اقامت شاهان صفوی د‌ر مواقع شکار و سفرهای سلطنتی ﺑﻪ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ ﯾﺎ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ بدانند.

در کاروانسرای قصر بهرام، برای اضافه کردن تزیینات، سطوح یکپارچه را در هم شکسته و به سطوح متعدد تقسیم کرده و به منظور خلق جلوه ای تازه، ﺳﻄﻮﺡ ﺍﺳﺘﻮﺍﻧﻪ ﺍی نیز به ﺳﻄﺢ ﻫﺎی ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ شکل تبدیل شده اند.

ﺁﺭﺍﻣﮕﺎﻩ ﻋﻼءﺍﻟﺪﯾﻦ ﺩﺭ ﻭﺭﺍﻣﻴﻦ ﻭ ﺑﺮﺝ ﻃﻐﺮﻝ ﺩﺭ ﺭی ﻧﻴﺰ از نظر تزیینات معماری شباهت بسیاری به این بنا دارد اما مصالح به کار رفته در کاروانسرای قصر بهرام، ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮ ﻭ ﺩﺭﺷﺖ ﺗﺮ هستند. مصالح متفاوت و ساختار تازه ی این ساختمان این احتمال را به وجود می آورد که ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍ از ابنیه ی دیگر منطقه ی خاورمیانه الهام گرفته باشد.

سردر کاروانسرای قصر بهرام

ساختار کاروانسرای قصر بهرام، دارای نقشه ای چهار ایوانی است و ﭘﻼﻥ ﻗﺎﻟﺐ ﻛﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍﻫﺎﻯ ﺍﻳﺮﺍﻥ را به نمایش می گذارد با این تفاوت که ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻛﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍ، د‌و د‌روازه شمالی و جنوبی وجود دارد و ﺍﻳﻮﺍﻥ ﺟﻨﻮﺑﻰ به ﻋﻨﻮﺍﻥ راهی برای ﺩﺳﺘﺮﺳﻰ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ ﻛﻮﻩ مورد استفاده قرار می گرفته است.

یکی از سردرهای بنا به شکل یک برجستگی ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﮑﻞ از دیوار بیرون زده است و سردر دیگر ﺩﻭ ﻃﺎﻕ ﻧﻤﺎ ﯾﺎ ﻃﺎﻗﭽﻪ دارد. ﺗﺰﯾﻴﻨﺎﺕ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻫﺎی ﺁﺟﺮی ﺩﺭ ﺩﺍﺧﻞ ﻃﺎﻕ ﻧﻤﺎﻫﺎ ﻭ پیرامون ﻃﺎﻗﭽﻪ دیده می شود.

درِ ورودی به سمت شمال باز می گردد و در بالای آن سردری به چشم می خورد که بسیار هنرمندانه با سنگِ تراش خورده یِ بزرگ و یک تکه ای تزیین شده است. دو اتاقک در دو طرف این سردر قرار دارد که به احتمال زیاد، کاربری خانه را داشته اند. سنگ هایی سوراخ دار در قسمت ورودی قرار داشتند که ﭘﺎﺷﻨﻪ ﺩﺭﺏ ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ ﻫﺎی ﻭﺭﻭﺩی ﺑﺮ ﺭﻭی آنها می چرخیده است.

سیستم آب رسانی این بنا یکی از قسمت های شاهکار آن محسوب می شود. در این سیستم خارق العاده، ﺩﻭ ﻣﺠﺮﺍی بر ﺭﻭی ﻫﻢ تعبیه شده ﮐﻪ ﻣﺠﺮﺍی ﺯﯾﺮﯾﻦ ﺍﺯ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎی ﺳﻔﺎﻟﯽ و ﻣﺠﺮﺍی ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ از ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕ ﻬﺎی ﯾﮑﭙﺎﺭﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ به شکل رودی ﺳﻨﮕﯽ تشکیل شده‌اند. این مجراها به شکل مقعر تراشیده شده و ﺁﺑﺮﺍﻫﻪ ﺍی ﺭﺍ برای انتقال آب از چشمه شاهی به حوض حیاط مرکزی کاروانسرا ایجاد کرده اند. چشمه شاهی نام یک چشمه در دامنه ی سیاه کوه است که در ۵.۷ کیلومتری کاروانسرا قرار دارد.

در فاصله حدود ۱۰۰ متری قصر بهرام حوض بزرگی وجود داشت که آب در آن ذخیره می شد. آب پس از جمع شدن د این حوض در دوشاخه به مسیر خود ادامه می داد: شاخه ای به طرف حمام قصر و شاخه ای دیگر به سمت کاروانسرای قصر بهرام. آنچه که قصر بهرام را نسبت به کاروانسراهای دیگر متمایز می سازد، موقعیت خوب و مناسب آن می باشد که در کنار عواملی همچون نبود آلودگی نوری و هوای پاک آن را به یکی ازمحبوب ترین مقاصد ستاره نگری تبدیل نموده است. بسیاری از پژوهشگران و محققان راهی این کاروانسرا می شوند تا شب را در آن بگذرانند و از دیدن ستاره ها و رصد آنها لذت ببرند.