کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس

تادئوس و بارتوقیمئوس دو تن از حواریون عیسی مسیح بودند که برای تبلیغ مسیحیت در نیمهٔ نخست سدهٔ اول میلادی به ارمنستان مهاجرت کردند و در این راه به شهادت رسیدند. به همین دلیل ارمنیانِ تهران نام این دو حواری مقدس را بر نخستین کلیسای احداث شده در پایتخت ایران نهاده اند. با استناد به متون تاریخی تعدادی از ارمنیان جلفای اصفهان، تبریز و قفقاز در سال 1750 میلادی برابر با 1129 شمسی به تهران آمدند و در نزدیکی دروازهٔ شاه عبدالعظیم، در ضلع غربی بازارچهٔ دروازه، ساکن شدند. این گروه در سال ( 1768 میلادی _ 1147شمسی ) به روزگار سلطنت کریم خان زند کلیسای خود را با نام تادئوس و بارتوقیمئوس در این محل بنا کردند.  اما براساس سنگ یادبودی که بر دیوار مجاور مدخل کلیسا نصب شده تاریخ اختتام ساخت این بنا اکتبر ( 1808میلادی _ 1187شمسی) است. همچنین با استناد به خاطرات هُوسِپ هُوهانِسیان، این کلیسا در روز اول سپتامبر ( 1788میلادی _ 1160شمسی) به دست اسقف اعظم، گریکور دِرهُوانِسیان، تقدیس شده. بنابراین، کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس قدیمی ترین عبادتگاه ارمنیان در تهران است.

معماری کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس، تهران

امروزه، بنای این کلیسا در منطقهٔ 12 تهران، مجاور راسته بازار حضرتی و در تقاطع خیابان مولوی واقع شده و به یقین نخستین نشانهٔ حضور متشکل ارمنیان در تهران به شمار می آید. بنای این کلیسا که اولین کلیسای ارامنه تهران محسوب میشود از نظر معماری شباهت زیادی به کلیساهای ارامنه جلفای اصفهان دارد. وسعت محوطه کلیسا که خیلی کوچکتر از مساحت اولیه آن است به انضمام حیاط و اتاقها مجموعا 350 متر مربع و مساحت بنای کلیسای 50 مترمربع است. مصالح بکار رفته در بنای این کلیسا خشت و آجر،بام کلیسا از کاهگل،درها و پنجره ها همگی از چوب است. کلیسا دارای پلان مستطیلی با سمت شرق به غرب است که در دو سوی محراب آن که در سمت شرق کلیسا قرار دارد دو اطاقک مستطیلی شکل بنا شده است. سقف بنا که از خارج مسطح است از داخل توسط چهار قوس اصلی به دیوارهای محراب و دو ستون متکی است. در مرکز سقف و منتهی الیه قوسها گنبد بسیار کوچکی با چند نورگیر قرار دارد. بر سطح سه طاقچهٔ موجود در دیوار غربی شبستان نقوشی به قرینه ترسیم شده که در آنها گلدانی پر از گل در وسط، دو پرنده در دو سوی گلدان و چهار پرندهٔ نشسته بر گل ها به چشم می خورند. دو پرنده ای که در دو طرف گلدان قرار گرفته اند بال های خود را گشوده اند اما پرندگانی که بر روی گل ها نشسته اند چهره ای زنانه دارند و بر روی سر هر یک از آنها تاجی قرار گرفته. برخی از محققان این نقاشی ها را اثر هوناتانیان نقاش می دانند. این بنا دارای دو ورودی در کنار هم در سمت جنوبی کلیسا است و با توجه به اینکه سطح کلیسا از سطح حیاط پائین تر است لذا جلوی هر یک از ورودیها یک پله به وجود آمده است. ورودیها به درون ایوانی ستوندار باز میشود که خود این تالار نیز یک پله از سطح حیاط پائین تر است. این کلیسا تقریباً فاقد برج ناقوس است و زنگ ناقوس آن مقابل درب ورودی شبستان و در ارتفاعی در دسترس قرار گرفته. طبق روایتی تمامی سطح دیوارهای داخل کلیسا با نقاشیهای آب رنگ اثر نقاش معروف ارمنی هوناتان، که از او آثار بسیاری در نخجوان و نقاط مختلف ارمنستان بر جای مانده است،تزیین شده است که متاسفانه طی مرمتهای متناوب زیر لایه ای از گچ پوشیده شده بود. این اثر در تاریخ 26 آبان 1378 با شماره ثبت 2500 به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.