کلیسای مریم مقدس تبریز

بزرگ‌ ترین و قدیمی ترین کلیسای تبریز کلیسای مریم مقدس است ؛ قدمت این کلیسا  حداقل پانصدسال میباشد؛ از این رو جای تعجبی نیست که مسیحیان تبریز این مکان را برای برگزاری مراسمشان برمیگزینند. محدوده‌ی خیابان شریعتی (شهناز) محله‌ی مسیحی‌نشین تبریز است و کلیسای مریم مقدس نیز در انتهای این خیابان، نبش میدان نماز، قرار دارد. ارمنیان تبریز مراسم ملی مذهبی کلیسای حواری ارمنی را در آن برگزار می‌کنند. منظور از کلیسای حواری ارمنی، یا به اختصار کلیسای ارمنی، آن است که فقط ارمنیان مسیحی در آن حضور می‌یابند.

نمای کلیسای مریم مقدس تبریز

نمای کلیسا از همان میدان نمایان است اما در ورودی‌اش در داخل کوچه‌ی بن‌بست کناری قرار دارد. از روی قدیمی‌ترین سنگ قبر موجود در کلیسا می‌توان مطمئن شد که قدمت کلیسا حداقل به حدود سال‌های ۸۷۹ تا ۹۷۹ خورشیدی (۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی)، یعنی دوره صفوی ، می‌رسد. اما از طرف دیگر معماری سردر کلیسا شبیه معماری دوره ایلخانی است که موجب می‌شود قدمت آن را دو سه قرنی عقب‌تر و به قرن هفتم هجری (۱۲۰۰ تا ۱۳۰۰ میلادی) ببرد. جدا از معماری دوره‌ی ایلخانی، آنچه باعث می‌شود ساخت آن در دوره‌ی ایلخانی را تأیید کند اشاره‌ی مارکو پولو (۱۲۵۴-۱۳۲۴) به این کلیسا است. او در مسیر سفرش به چین به این کلیسا اشاره کرده است. مسیحیان و در کل دین مسیحی در دوره‌ای که ایلخانان هنوز مسلمان نشده بودند؛ یعنی عصر هلاکوخان (۶۵۱-۶۶۳ هجری / ۱۲۵۶ – ۱۲۶۵ میلادی) تا غازان خان (۶۹۴ – ۷۰۳ هجری / ۱۲۹۵ – ۱۳۰۴ میلادی) از شرایط ویژه‌ای برخوردار گشت و در دربار نفوذ یافت؛ از این رو شاید بتوان تاریخ ساخت کلیسا را به این دوره محدود کرد. با توجه به سنگ قبری که به آن اشاره شد، این کلیسا در عصر صفوی نیز کاربری داشته است.

داخل کلیسا تصاویر زیبایی از حضرت مریم، حضرت عیسی و حواریون و قدیسان مسیحی به چشم می‌خورد. از چهار پرده‌ی نقاشی‌شده‌ی بالای چهار ستون اصلی، دو پرده بر اثر رطوبت کاملاً از بین رفته‌اند و دو پرده‌ی باقی مانده بر دیوار شمالی و جنوبی قرار داشتند. چهار تابلو  نقاشی اصلی (تاریخی) بر روی چرم اجرا و سپس بر سطح دیوار چسبانده شده بود. اکنون دیگر آن نقاشی‌ها وجود ندارند و نقاشی‌های حاضر بر روی کرباس کار شده که از این لحاظ کلیسا را بین کلیساهای ایران خاص کرده است.

به نقاشی‌هایی که بر روی پارچه‌ی کرباس انجام می‌شود و سپس بر دیوار چسبانده می‌شود اصطلاحاً دیوارنگاره‌ی بوم‌ پارچه می‌گویند. در این حالت نقاشی روی کرباس جزئی از معماری شده و جدا شدن از محل اصلی تمامیت و اصالت اثر را خدشه‌دار می‌سازد. کلیسای مریم مقدس تبریز به همراه کلیساهای وانک  و مریم اصفهان از معدود کلیساهای ایران هستند که دیوارنگاره‌ی بوم‌پارچه دارند. 

دیوارنگاره‌ی بوم‌پارچه از عصر رنسانس در اروپا شروع شد اما نقاشی‌های این کلیسا نسبتاً جدید هستند؛ پس از آنکه نقاشی‌های قدیمی از بین رفت، خلیفه‌گری وقت استادکاری به نام آندرانیک سیمباریان را از ارمنستان به ایران دعوت کرد و او از روی پرده‌های قدیمی، چهار پرده‌ی فعلی کلیسا را کشید و در زیر گنبد در قسمت پاطاق نصب کرد.

سبک مینیاتوری تصاویر متعلق به حدود اواخر قرن دوازدهم هجری (۱۸۰۰ میلادی) به بعد در ایران است. دیوارنگاره‌های بوم‌پارچه‌ی کلیسا با تکنیک رنگ و روغن و به شیوه‌ی اروپایی کشیده شده‌اند. 

کلیسای مریم مقدس تبریز دارای حیاط درخت‌کاری شده‌ای است. از خاطرات این حیاط آن است که چاپخانه‌های نخستین تبریز را به خود دیده است؛ در سال ۱۲۶۷ – ۱۲۶۸ خورشیدی (۱۸۸۹ میلادی)، اسقف استپانوس مختیاریان یک دستگاه ماشین چاپ برای رفع نیازهای مدرسه‌ی آرامیان تهیه کرد و به اینجا آورد.

امکان بازدید از کلیسا با هماهنگی قبلی وجود دارد؛ اگر غیر مسیحی هستید، برای بازدید به مجوز کتبی از ارشاد احتیاج خواهید داشت. مدت زمان بازدید نیم ساعت است و البته زمان بازدید مشخصی هم ندارد. کلیسا در تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر، ۲۱ رمضان، ۲۵ شوال و ۱۴ خرداد هم تعطیل است.

نزدیک‌ترین جاذبه‌های گردشگری به این کلیسا، بازار سر پوشیده تبریز و خانه مشروطه است که میتوانید در عین حال از آنها دیدن کنید.