قلعه سب

قلعه سب یکی از یادگارهای دورۀ اسلامی‌ست که در سیستان و بلوچستان واقع شده است. این قلعه در اوایل قرن دوازدهم هجری، مرکز حمکرانیِ مَلک دینارخان و فرزندانش که در مناطق اطراف سیب و سوران حکومت می‌کردند بوده است. آخرین حاکم این قلعه غلام رسول‌خان نام داشت که دو اتاقِ طبقۀ دوم را به ساختمان قلعه اضافه کرد. 

نام این قلعه از نام روستای سیب گرفته شده است؛ به‌معنای جایگاهی که در آن آب فراوان و روان است. روستای سیب در 2 کیلومتری جنوب غربیِ سراوان قراردارد.

قلعۀ سب را سیاسی‌ترین بخش از تاریخ شهرستان سراوان می‌دانند. چراکه براساس متون تاریخی، نخستین منطقه در شرق بلوچستان بوده که نیروهای ناصرالدین‌شاه در سال 1257 به آنجا رفتند تا تحرکات منطقه را زیر نظر بگیرند. بااین‌حال، قدمت این قلعه به پیش از قاجاریه برمی‌گردد. یعنی به دورۀ صفویه و زمانی که طایفۀ بزرگزاده‌ها شروع به ساخت آن کردند؛ این قلعه در دورۀ افشاریه یکی از اصلی‌ترین مقرهای نادرشاه به‌حساب می‌آمد.

این قلعۀ زیبای خشت و گِلی، روی صفحۀ سنگی و صخرۀ طبیعی کم‌ارتفاعی ساخته شده و ساختمان آن مجموعه‌ای از حصار و بنای اصلی با ارتفاع 23 متر است. بنای اصلی قلعه در قاعده به‌صورت مستطیل 36 متر در 2 متر و در 2 طبقه است. این بنا طوری ساخته شده که هرچه بر ارتفاع آن افزوده می‌شود، از حجمش کاسته شده و در ظاهر به‌شکل مصطبه هرم درمی‌آید. این ترفند موجب ایستاییِ بنا شده و از رانش دیوارهای قطور و مرتفع جلوگیری می‌کند.

یکی دیگر از دلایل ماندگاری این بنا و مقاومت آن در برابر باد و باران این است که معماران محلی تخم گیاهی به نام توتری را با گِل مخلوط می‌کردند و ملات چسبناکی تهیه می‌کردند که دربرابر شدیدترین رگبارها و باران‌های فصلیِ منطقه شسته نمی‌شد و بنا را سرِپا نگه‌می‌داشت.

سازندگان این بنا بااستفاده از تنۀ درخت خرما و شاخ و برگ آن سقف‌ها را می‌پوشاندند و سپس روی آنها را با کاهگل پوشش می‌دادند. این قلعۀ تاریخی در مجموع 10 اتاق کوچک و بزرگ دارد که در اطراف حیاط مرکزی قرار گرفته‌اند. 

برای دیدن این قلعه می‌توانید از طریق پلکان جنوب شرقی وارد شوید. پس از عبور از ورودیِ اصلیِ قلعه از طریق معبری به درگاهی (در قسمت میانی دیوارۀ غربی) و از آنجا به‌وسیلۀ یک راهروی تونل‌مانند به طولِ تقریبیِ 16.5 متر با شیب نسبتاً تند به حیاط مرکزی می‌رسید.

از مشخصات بارز این بنای تاریخی می‌توان به وجود درز انبساط در ساختمان اصلیِ قلعه و دسترسی به آب چاه در طبقۀ فوقانی و وجود لوله‌های سفالینِ هدایت‌کنندۀ آب، درهای منبت‌کاری‌شده و دستشویی زنانه و مردانه اشاره کرد؛ در قسمت جنوب شرقی برخی از اتاق‌ها تاقچه‌ای وجود دارد که داخل آنها پله‌هایی تعبیه شده که یکی دو متر بالاتر به یک شکاف منتهی می‌شوند. گویا هنگام جلسات یک نفر به‌عنوان جاسوس و مراقب به‌صورت مخفیانه در این شکاف قرار می‌گرفت تا از سوءقصد به جان حاکم یا شاه جلوگیری کند.

البته شگفتی‌های این قلعه به اینجا ختم نمی‌شود. قلعه سب راهروهای پنهانی دارد که به‌سادگی نمی‌توانید راه فرار از آنها را پیدا کنید. پیشنهاد می‌کنیم خودتان آمادۀ سفر شوید و به سیستان و بلوچستان زیبا بروید و تمام شگفتی‌های منطقه را با چشم خودتان ببینید.

نکتۀ جالب اینکه تا سال 1344 خورشیدی، این قلعه همچنان محل استقرار و زندگی بوده و طوایف بارکزایی و میرمرادزهی در آن سکونت داشته‌اند.

این بنا، در مهرماه 1375 به شماره 1715 در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید.