رود نیل

رود نیل طولانی‌ترین رود جهان است. رود نیل در شمال شرقی قاره آفریقا قرار گرفته و رگ حیاتی کشور مصر به‌شمار می‌آید.

در فارسی باستان به این رود پیراو می‌گفتند. در مصر باستان نیز این رود را خِپی می‌گفته‌اند.

موقعیت جغرافیایی رود نیل

رود نیل با حدود ۶٬۶۵۰ کیلومتر طول، طولانی‌ترین رود جهان است. این رود از رشته کوه‌هایی در مرکز قاره آفریقا سرچشمه می‌گیرد و راه طولانی خود را به سمت شمال آغاز می‌کند؛ در طی مسیر، رودهای زیادی که از کوه‌های غرب این قاره سرچشمه گرفته‌اند، به آن می‌پیوندند. رود نیل از کشورهای اوگاندا، سودان، مصر و از شهرهای مهمی چون خرطوم، پایتخت سودان، و قاهره، پایتخت مصر، می‌گذرد و سرانجام به دریای مدیترانه می‌ریزد.

نیل شاهراه حیاتی این کشورهای خشک و بیابانی و سبب برتری موقعیت آنها بر دیگر کشورهای آفریقایی است.

تمدن‌های بزرگ دوران باستان همه در کنار رودهای بزرگ و پرآب پدید آمده‌اند، مانند تمدن میانرودان در اطراف رودهای دجله و فرات، و تمدن سند در حاشیه رود سند.

تمدن مصر باستان

تمدن مصر باستان نیز چند هزار سال قبل از میلاد مسیح در کنار رود نیل شکل گرفت و آثار درخشانی از خود باقی گذاشت. بنابر قول مشهور، این رود همان رودی است که برای عبور بنی اسرائیل به رهبری موسی به امر خدا شکافته شد و پس از ورود فرعون و سپاهیانش، به هم آمد و آنها غرق شدند.

در جایی که رود نیل به مدیترانه می‌ریزد، منطقه‌ای حاصلخیز به نام دلتای نیل قرار دارد. آغاز علم هندسه عملی نیز بدین صورت بود که: در مصر باستان، زندگانی مردم از راه کشاورزی در سرزمین‌های اطراف نیل می‌گذشت، اما هر سال در فصل بهار، نیل طغیان می‌کرد و زمین‌های مردم زیر آب می‌رفت؛ و زمانی که شدت آب کم می‌شد، زمین‌ها دوباره پیدا می‌شدند، اما تمام نشانه‌های مرز و حد هر زمین، به کلی از میان رفته بود؛ بنابراین مصریان قدیم برای حل این مشکل به محاسبه طول و عرض زمین‌ها پرداختند و بدین صورت شالوده هندسه عملی را بنا کردند.

رود نیل در واقع از بهم پیوستن دو رود نیل سفید و نیل آبی در خارطوم به وجود می‌آید. سرچشمه نیل سفید دریاچه ویکتوریا و سرچشمه نیل آبی دریاچه تانا (واقع در اتیوپی) است.

رود نیل در دلتای مصر و قبل از رسیدن به مدیترانه به دو قسمت تقسیم می‌شود. بخش باختری روست (roset) و بخش خاوری دامت (damet) نام دارد.

شهاب‌الدین حجازی، شاعر و نویسنده‌ای در سدهٔ نهم قمری، کتابی با عنوان «نَیل الرائد فی النِیل الزاید» نگاشت که دربرگیرندهٔ جداول افزایش‌های رود نیل برپایه زمان در عصر خودش است.

جایگاه رود نیل در تاریخ مصر

تاریخ مصریان از همان زمانی رقم خورده است که این مردمان بی تردید سامی و آرامی نژاد به کرانه های رود نیل قدم گذاشته اند، رودی که بخشی از عظمت تاریخ مصر مرهون و مدیون آن است . درۀ نیل که در تاریخ مصر باستان سرچشمۀ حیات مصریان و در صدر مقدسات آنان به شمار می آمده است، بین پانزده تا بیست و پنج کیلومتر پهنا دارد. این رود قابل کشتیرانی و در راه صنعت، تجارت و تردد اقوام، ملل، مسافران و مهاجران نه تنها برای مصریان، بلکه برای جهانیان سودمند و دارای اعتبار و اهمیت بوده است.

مردمان ساکن در قارۀ آفریقا

سومریان، یونانیان، ایرانیان ، فنیقی ها و همۀ مردمان ساکن در قارۀ آفریقا در گذشته بدان وابسته بوده اند. جهانیان مصر را با رود نیل می شناخته اند. کالاهای ارزشمندی که از مصر به سرزمین های دیگر می رفته است، به دستاورد و دسترنج مردم کرانه های نیل معروف بوده است. آبرفت های نیل مناسب ترین زمین قابل کشت و زرع برای مصریان بوده است.

مصریان هرگز جنگل نشین نبوده، در کنار جانوران و حشی زندگی نکرده و از برگ درختان و گوشت حیوانات و… تغذیه نکرده اند، بلکه از همان آغاز با توجه به همان امکانات محدود کرانه های نیل در اندیشۀ سازمان دهی جامعۀ مصری و پی ریزی فرهنگ و آغاز نظام شهر نشینی و تولید برآمده اند. مردم مصر در هزارۀ چهارم پیش از میلاد مسیح آنچنان در جوامع کهن درخشیده اند که کنجکاوی جهان را نسبت به خود به معنای واقعی کلمه برانگیخته و توجه مردمان نقاط دور و نزدیک کرۀ زمین را به خود جلب و جذب کرده اند.

مصریان در مقایسه با مردمان ساکن در بین النهرین ، گامی از آنان عقب نمانده، چنان که در همین هزارۀ چهارم پیش از میلاد مسیح، همزمان با آغاز کشاورزی در بین النهرین و به ویژه در مناطق پیرامون دو رودخانۀ دجله و فرات، مصریان نیز در کرانۀ نیل به کشت و زرع پرداختند.