منار جام

منار جام بنایی تاریخی است که در میان کوه‌پایه‌های ولایت مرکزی غور در افغانستان واقع شده است. این منار از آثار باستانی قرن ١٢ میلادی است که در جمع میراث جهانی یونسکو قرار دارد، اما به دلیل آن که در یکی از مناطق دورافتاده واقع شده، کمتر مورد توجه بوده است.

برای سفر به روستای جام، باید در مسیری که از مرکز غور به سمت غرب امتداد یافته حرکت کرد. این همان شاهراهی است که به دهلیز شرق و غرب افغانستان معروف است و ولایات هرات، غور، بامیان، دایکندی و کابل را به هم وصل می‌کند.

راهی که به منار جام منتهی می‌شود از دره های عمیق و کوه‌های بلند عبور می کند. این راه نسبتا امن اما به شدت ناهموار و صعب‌العبور است. طی نمودن فاصله ۷۰ کیلومتری  آن از مرکز غور، بیش از ۴ ساعت زمان می برد.

این اثر باستانی توسط یونسکو در سال ٢٠٠٢ در فهرست میراث‌های جهانی قرار داده شد. این منار از خشت پخته ساخته شده و تصویرهای که از آن منتشر شده، نشان دهنده  یک اثر زمخت و باثباتی است که با وجود سیل ها، زلزله ها و سایر حوادث طبیعی، هنوز مستحکمی پابرجاست.

این منار در تنگی جام که در تقاطع دریاهای جام و هریرود موقعیت دارد و یک آبده “فیروز‌کوه” شهری که اکنون از بین رفته، به‌شمار می رود.  منار جام ۶۵متر طول دارد و نمای بیرونی این اثر تاریخی از کاشی‌هایی به‌رنگ فیروزه و رسم الخط قدیم اسلامی ساخته شده است. در داخل این منار زینه‌هایی دارد که زمینه دست یابی به بلندترین نقطه آن را مهیا می سازد. با توجه به اهمیتی که این اثر برای شهروندان غوری دارد، نمادی از این منار را در شهر چغچران  مرکز این ولایت نیز ساخته اند.  ولایت غور یکی از ولایت‌های مرکزی افغانستان امروزی است که زمانی پایتخت امپراطوری غوری‌ها که بخش هایی از ایران و افغانستان را تشکیل می داد، بود. دورافتادگی این منطقه یکی از دلایلی است که برخلاف سایر مناطق افغانستان اکثر مناطق آن از جنگ های چهاردهه گذشته مصوون بماند.

ساخت منار جام

منار جام، که از آن به عنوان کهن‌سال ترین بنای خشت و گل جهان نام برده می شود، در قرن دوازدهم میلادی ساخته شده و در سال ۲۰۰۲ میلادی توسط مرکز حفظ میراث جهانی یونسکو در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شد.

یونسکو در مورد این اثر تاریخی که در حال فرسایش است، می گوید که این منار، “احتمالا یکی از سازه های خارق العاده معماری و کهن‌سال ترین برج خشتی باقی مانده در جهان است.”

یونسکو اعلام داشته که به‌دلیل جریان آب در رودخانه ای که در نزدیکی منار جام قرار دارد، این منار بزرگ، در حال فرسایش است.

منارجام سده های درازی به گونهء یک زیبایی فراموش شده در خم دره یی خاموشانه ایستاده بود. شاید بتوان گفت که از کشف آن بیش از پنجاه سال نمی‌گذرد. چنان که باستان شناسان روز هجدهم ۱۹۵۷ میلادی را به نام روز کشف منار جام تلقی می کنند.

باستان شناسان به این باور اند که اهمیت منار جام تنها در زیبایی آن نیست، بلکه این منار می تواند کلیدی باشد در جهت گشودن راز های دوره‌ی غوریان افغانستان .

منارجام برتهداب هشت ضلعی در چهار طبقه ساخته شده و از پایین به بالا قطر آن کم شده و شکل هرم را بخود می‌گیرد. طرز پوشش این منار گنبدی می‌باشد که مواد ساختمانی آن را خشت پخته بامرکبات چونه وگچ تشکیل می‌دهد.

نقش و تزیین در منارجام در مجموع کم‌نظیر و آرامش بخش بوده که ساختمان آن از پارچه‌های کوچک خشت ساخته شده و از هنر گچ‌کاری در آن استفاده کرده که نمای جالب ودیدنی دارد. این تزیینات کاملا پیچیده و ازهم متفاوت می‌باشد که به زیبایی منار افزوده و شامل طرح‌های هندسی از مواد چون سفال‌های شفاف، گچ وخشت می‌باشد .

 فرسایش منار جام 

مسئولین محلی در ولایت غور از فروریختن این منار ابراز نگرانی می‌کنند و می‌گویند که اگر چاره‌ای اساسی سنجیده نشود، ممکن است این اثر باستانی بیشتر از این چند سال دیگر سر پا نماند.

منارجام در عکس های قدیمی، راست قامت دیده می‌شد. حالا اما اندکی به طرف هریرود کج شده است. هریرود در فاصله ۵ متری تهداب منار جاری است. دیوار‌های محافظتی این منار در زمستان سال ۱۳۹۲خورشیدی تخریب شد  اما در سال ۲۰۱۴ به هزینه ۴۰۰هزار افغانی از بودجه اضطرای اداره محلی غور، دیوار کوچکی اطراف منار ساخته شد.

حدود بیست تا سی درصد از تزیینات منار کاملا جدا شده و بقیه نیز در حال ریزش است. علاوه بر این، سیلابی که می‌آید احتمال فروریختن منار را تقویت می‌کند. با این وجود این مقام‌ها تاکید می‌کنند که اگر در سال ۲۰۱۴ میلادی دیوار حفاظتی برای آن ساخته نمی‌شد، حالا این منار سرپا نبود.

شاهراهی که با فاصله کمی از کنار این منار عبور می کند هنوز اسفالت نشده و وضعیت امنیتی نیز در غور رو به وخامت می باشد. به همین دلیل این اثر تاریخی و مناظر زیبای اطراف آن بازدیدکنندگان اندکی دارد.