آشنایی با باغ فين کاشان

باغ فين کاشان/Fin Garden Kashan

باغ فين کاشان يكی از زيباترين و معروف‌ترين باغ‌های ايرانی است كه از آن به‌عنوان نمونه‌ی كامل باغ سازی ايرانی ياد می‌شود. از گذشته‌های بسيار دور، منطقه‌ی فين به واسطه‌ی چشمه‌ی روح‌افزايی كه در آن جريان دارد، مورد توجه حاكمان و پادشاهان بوده است. تاريخ قم، قديمی‌ترين مأخذ تاريخی موجود، در اين خصوص می‌نويسد: «بناها و كاريزهای فين به امر جمشيد احداث شده است.» پس از آن احداث بناهای شاهانه را به پادشاهان آل بويه نسبت داده‌اند و در عهد ايلخانان مغول عمارات كهنه‌ی آن (باغ كهنه) نوسازی شده است.

 شكل‌گيری باغ فين کاشان در محل جديد خود به دوران صفویه و پس از زلزله‌ی سال ۹۸۲ ه.ق  مربوط می‌شود که ساختمان هشتی ورودی و سردر، كوشك ميانی، حمام صفوی و برج و باروی باغ در اين دوره شكل می‌گيرد. پس از آن در دوران زنديه عمارت خلوت كريم‌خانی در مجاورت باغ احداث می‌شود و پادشاهان قاجار نيز به فراخور، بخش‌هايی نظير شترگلوی فتحعلی شاهی، حمام قاجار، تالار شاه‌نشين، خلوت نظام‌الدوله و عمارت بادگير (كتابخانه‌ی فعلی) را به باغ می‌افزايند. در دوران معاصر نيز الحاقاتی به مجموعه باغ فين اضافه می‌شود. معماری این باغ ترکیبی از عناصر طبیعی چون آب و درخت و عناصر ثابت معماری چون بناهای مختلف است. باغ فین یکی از مهم‌ترین نمونه‌های باغ ایرانی است که همچنان زنده و پابرجا مانده است.

آب در باغ فین

آب یکی از عناصر اساسی در طراحی باغ فین است. آب در باغ فین به صورت‌های راکد (در استخر مقابل کوشک و حوض‌خانه‌ی صفوی)، روان (در جوی‌ها)، فورانی (فواره‌ها) و جوششی (ظهور آب از حفره‌های منظم کف حوض در حوض جوش و حوضخانه صفوی و شترگلوی فتحعلی شاه) حضور دارد.

آب جاری در جوی‌ها، استخرها و حوض‌های باغ از چشمه‌ی سلیمانیه تأمین می‌شود. آب این چشمه ابتدا در استخری در پشت باغ جمع می‌شود. اختلاف ارتفاع این استخر نسبت به سطح جوی‌ها، فواره‌هایی را ایجاد کرده ‌است که به روش ثقلی آب را به بالا پرتاب می‌کنند. زیر تمام جوی‌ها و دور تمام حوض‌ها در عمق یک متری زمین لوله‌هایی به اسم تنبوشه و از جنس سفال تعبیه شده که از یک طرف به حوض‌های اصلی متصل‌اند و طرف دیگر آن در انتهای جوی مسدود است.

آب از یک طرف وارد و چون انتهای لوله مسدود است آب از فواره‌ها خارج می‌شود. چون سطح زمین شیب دارد برای اینکه فشار تقسیم شود قطر لوله را متفاوت ساخته‌اند. ابتدای لوله از انتهای آن قطورتر است به این ترتیب فشار تقسیم می‌شود و آب به یک میزان از فواره خارج می‌شود. آب حوض اصلی از دوازده چشمه داخل آن می‌جوشد که به آن حوض جوش گفته می‌شود. از آن به بعد، آب در جوی‌هایی با کاشی‌های فیروزه‌ای جریان می‌یابد. رنگی که با رنگ خاکی صحراهای اطراف در تضاد است.