
آشنایی با مسجد آقا بزرگ کاشان
شرح
مسجد آقا بزرگ کاشان
Agha Bozorg Mosque Kashan
بنایمسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان یكی از باشكوهترین و زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار میآید. این بنا در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است. این مسجد و مدرسه در محدوده تاریخی و بافت کهن شهر، مجاور بقعه خواجه تاجالدین و در محلهای به همین نام بنا گردیده و در خیابان آقابزرگ، منشعب ازخیابان فاضل نراقی واقع است و از نظر استواری هنوز وضع مطلوبی دارد. ساختمان این مدرسه با سرمایه شخصی به نام حاج محمدتقی خانبان طی سالهای ۱۲۵۰ تا ۱۲۶۰ هجری قمری برای استفاده نماز جماعت و درس و بحث داماد خود، ملا مهدی نراقی دوم، برادر ملا احمد نراقی، ملقب به آقا بزرگ بنا شده و به این نام معروف شده است.
پیشینه تاریخی بنا
پیشینه تاریخی، ساختمان این بنا در روزگار پادشاهی محمدشاه قاجار آغاز گردید و در سالهای نخستین سلطنت ناصرالدین شاه (۱۲۶۴-۱۳۱۳ق/۱۸۴۸-۱۸۹۵م)، به پایان رسید.کتیبههایی مورخ ۱۲۶۳، ۱۲۶۴، ۱۲۶۸ق/۱۸۴۷، ۱۸۴۸، ۱۸۵۲م، به ترتیب در صفه شبستان، داخل شبستان زیر گنبد نیز بر اِزاره محراب و سردرِ ورودی مسجد، این سخن را تأیید میکند. به نظر میرسد که این مجموعه بنا، به رویِ آثار به جای مانده پس از زلزله۱۱۹۲ق/۱۷۷۸م یا دورههای گذشته ساخته شده باشد، به خصوص شبستان ۴۰ ستون شمالی مسجد که احتمالاً پیش از احداث گنبدخانه روی بقایای خانقاه ، مسجد، مقبره و مدرسه خواجه تاجالدین (متعلق به اواسط سده ۹ق/۱۵م) ساخته شده است.
تلفیق این شبستان با مسجد و مدسهای که بعداً در کنار آن ایجاد گردید، یکی از زیباترین و بهترین نمونههای ایجاد هماهنگی و اتصال دو بنا در کنار هم است؛ اما ۴۰ ستون غربی گنبدخانه یعنی مهمترین بنایی که بعدها به قسمت اصلی و گنبد خانه الحاق شد، به معماری بنای مقصوره لطمه زده است؛ زیرا معمار بزرگ مسجد بنای گنبدخانه را بدان سان طرح افکنده بود که از چهار سوی به فضای باز راه داشته باشد تا در تابستانِ طاقتفرسای منطقه با جریان یافتن هوا در پیرامون گنبدخانه تهویه و تبرید به صورت طبیعی انجام گیرد، لیکن در زمان حاج ملا تقی محمدعلی نراقی فرزند آقابزرگ (د ۱۲۸۵ق/۱۸۶۸م)، شبستان غربی گنبدخانه بنا گردید و از این سوی ارتباط با فضای خارج مسدود شد.
خصوصیات بارز مسجد آقا بزرگ کاشان
از خصوصیات بارز بنا معماری ویژه گنبدخانه است که روی ۸ پایه عظیم بر پا شده، زیرا در طرح مساجد قدیمی ایران ایجاد گنبد روی پایههای آزاد به ندرت دیده میشود. نتیجه عملی اجرای این نوع طرح ، جریان هوای خنک در فضای گنبدخانه در فصول گرم و تابستانهای داغ منطقه کویری است. از این رو در این مسجد، برخلاف دیگر مساجد که جبهه جنوب گنبدخانه را به منظور ایجاد محراب مسدود میکنند و جرزهای نسبتاً قطوری میسازند، جانب جنوب، جنوب شرقی و جنوب غربی آن آزاد و رها بنا شده و و محراب در دیوار رواقی که گرداگرد گنبدخانه را فراگرفته، ساخته شده است. از ویژگیهای دیگر، گودال باغچه (حیاط تحتانی) است که حوض بزرگ (آبنما) و باغچههای آن به طراوت فضا کمک میکند.
با توجه به سادگی و بیپیرایگی این مجموعه، هیچگونه زیادهروی در تزیین، به ویژه در کاشیکاری این بنا به چشم نمیخورد. تزیینات اندک این مسجد و مدرسه به گچبری، نقاشی، کارهای چوبی ( کندهکاری ، گرهچینی، آلت و لقط) مقرنسکاری، کاشیکاری و رسمیبندی و یزدیبندی منحصر میگردد. یک جفت درِ نفیس (درِ مدخل اصلی مسجد) که کندهکاری شده و با گرهچینی و گل میخ تزیین گردیده از ارزش والایی برخوردار است.