آشنایی با قبرستان ابن بابویه

قبرستان ابن بابویه

قبرستان ابن بابویه در شهر ری یکی از قدیمی‌ترین قبرستان‌های ایران است. در این قبرستان مشاهیر و بزرگانی از دنیای ورزش، سیاست و ادبیات ایران دفن هستند.قبرستان ابن بابویه در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۱۶ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این قبرستان آرامگاهی ۲۰۰ ساله در دشت وسیع ری است که نزدیک به ۱۰ هکتار وسعت دارد. قبرستان ابن بابویه از لحاظ وسعت، دومین قبرستان بزرگ تهران محسوب می‌شود. بسیاری از چهره‌های نامدار ایران از جمله جهان پهلوان تختی در این محل دفن شده‌اند. قبرستان ابن بابویه اولین منطقه شهر ری است که برای دفن اموات اختصاص یافته. آرامگاه‌های قدیمی و خانوادگی آن، شکل ظاهر برخی سنگ قبرها در نوع خود کم‌ نظیر است. قبرستان ابن بابویه از جمله آثار دیدنی و تاریخی منطقه شهر ری محسوب می‌شود. برخی مورخّان قدمت این قبرستان را به دوره ساسانی نسبت داده‌اند.

وجه تسمیه

نام قبرستان ابن بابویه برگرفته از نام محمد بن بابُویه، معروف به شیخ صدوق، یکی از فقها و دانشمندان شیعه است که در این محل دفن شده است. پیش از زمان ناصرالدین شاه، قبرستان ابن بابویه کشتزار و باغ بسیار وسیعی بوده‌، اما در پی کشف جسد سالم فردی در سردابی زیر آن باغ و به دست آمدن سنگی درون سرداب که آشکارا نشان می‌داد پیکر از آن شیخ صدوق است که بیش از ۸۰۰ سال پیش در گذشته‌ است، بقعه شیخ صدوق  رابر آن مزار احداث می‌کنند.

بنای قبرستان

به اعتقاد برخی کارشناسان بنای نخستین قبرستان ، به دوران سامانی برمی‌گردد و بعدها در اثر سیل تخریب شده‌ است. آرامگاه ابتدایی شیخ صدوق نیز در گذر زمان به خاطر حمله مغولان و جنگ‌های خوارزمشاهیان و تیموریان و همچنین به علت حوادث مختلف چندین مرتبه خراب و ویران شد به‌گونه‌ای که سرانجام ، تا پیش از کشف، سال‌ها در زیر توده‌های خاک پنهان می‌ماند. پس از برپایی بقعۀ شیخ صدوق افراد زیادی در اطراف آن به خاک سپرده شدند و مقبره‌های بزرگ و باشکوهی هم اطراف آن احداث شد. محمدرضا شاه پهلوی و محمد مصدق نیز هر دو وصیت کرده بودند در ابن بابویه دفن شوند.

در جوار بقعه شیخ صدوق و در فاصله نزدیکی از در ورودی این آرامگاه بقعه حاج ابوالحسن جلوه (طباطبایی)، حکیم و عالم شیعی قرن سیزدهم، قرار دارد. این بقعه‌ با هشت ستون ساخته شده که بنایی شبیه آرامگاه حافظ در شیراز است. از افراد مشهوری که در قبرستان ابن بابویه دفن شده‌اند می‌توان به غلامرضا تختی، پهلوان سید حسن شجاعت، علی اکبر دهخدا، محمدعلی فروغی، رجبعلی خیاط، حسین بهزاد و سرهنگ محمود ایروانی اعظم از مؤسسان مدرسه موسیقی اشاره کرد.

 مزار محمدعلی مظفری بنیانگذار یتیم‌خانه‌های مظفری ، دکتر سید حسین فاطمی ، شیخ موسی دبستانی ادیب و عارف معاصر، جواد فاضل نویسنده و مترجم معاصر و مزار شهدای ۳۰ تیر ۱۳۳۱ شمسی نیز در این مکان قرار دارد.

وضعیت کنونی قبرستان

در سال ۱۳۷۳ وزارت کشور برای حفاظت و نگهداری از قبرستان ابن بابویه دستور منع دفن مردگان در این محدوده  را صادر کرد؛ پس از آن، طرح‌های بسیاری از سوی شهرداری برای عمران قبرستان پیشنهاد شد، ولی سرانجام طی اجرای طرح «احداث باغ مشاهیر»، با این استدلال که اجرای این طرح نیازمند از بین بردن مقبره‌ها و هم‌ سطح‌ سازی زمین قبرستان است، در حدود ۴۰۰ مقبره خصوصی و خانوادگی (تمام مقبره‌ها بجز سه تا) با معماری زیبا که نمادی از هنر ایران را با قدمتی طولانی به تصویر درآورده بودند، به‌طور کامل تخریب شدند.

این قبرستان به ‌خاطر داشتن این آرامگاه‌های بزرگ خصوصی و خانوادگی با عکس‌ها، آیینه و شمعدان‌ها و اشیای دیگری که در آنها قرار شده بود، به موزه‌ای دیدنی از تاریخ معاصر ایران می‌مانست. در اویشنیز که حتی تا چند سال پس از این ویرانی، هنگام بزرگداشت عنقاء، یکی از دراویش مدفون در قبرستان ، مراسم بزرگی برگزار می‌کردند، مدتی بعد در اجرای آن با محدودیت جدی روبه‌رو شدند. در حال حاضر همان سه مقبره خانوادگی باقی‌مانده هم وضعیت مناسبی ندارند و این قبرستان هم اکنون تقريبا به‌ صورت مسطح درآمده است.