مسجد کبود ایروان

مسجد کبود ایروان، محل سجده. مکانی امن و آرام برای خلوت کردن با پروردگار و البته ملاقات با بنده‌هایش. در طول تاریخ از اولین مسجد در مدینه‌ی منوره تا مساجد جدید و مدرن، معماری مساجد از جایی تا جای دیگر و از زمانی به زمان دیگر دست‌خوش تغییراتی شده‌ است. یکی از مساجد بسیار زیبا مسجد کبود شهر ایروان با تاریخی عجیب واقع در کشور ارمنستان می‌باشد که بازدید از آن به هر گردشگری در آن کشور پیشنهاد می‌شود.

تاریخچه ی مسجد کبود ایروان

مسجد کبود که با نام‌های مسجد پارسی، مسجد آبی آسمانی و مسجد گک جامی نیز شناخته می‌شود، در قرن ۱۸ میلادی بنا گردید. گزارش شده این مسجد با معماری نسبتا ساده و فاقد هرگونه المان مجلل ، توسط فرمانروای محلی، ” حسین علی خان” در دوره‌ی سلطنت نادرشاه افشار ساخته شده است. ساخت بنا در سال ۱۷۶۰ آغاز گردیده، و بین سال‌های ۱۷۶۴ تا ۱۷۶۸ به اتمام رسیده است.  

ارمنستان در طول تاریخ تحت سلطه‌ی امپراتوری‌های مسلمان زیادی بوده است. پارس‌ها یکی از این فرمانروایان هستند و در حال حاضر مسجد کبود تنها مسجد باقی مانده‌ی ایروان محسوب است. خواست‌گاه دقیق مسجد قابل ردیابی نیست ولی ساخت‌ وساز آن از سال ۱۷۶۴ آغاز شده و در همان دهه به اتمام رسیده است. اعتقاد بر این است که این بنا به دستور حسین‌ علی خان، حاکم محلی وقت ساخته شده. از این مسجد به عنوان مسجد جمعه‌ی اصلی استفاده می‌شده است.

سردر و گنبد به زیبای و دقت با کاشی‌های آبی رنگ تزیین شده‌اند. بارگاه اصلی دارای فواره‌ای با یاخته‌های دور تا دور می‌باشد. این بنا همچنین توسط نارون‌های سرخ محصور شده بوده. سال بنای مسجد نشان از دوره حکومت پارسیان بر ایروان و ارمنستان شرقی دارد. در آن زمان ایروان مرکز استانی با حدود ۲۰.۰۰۰ نفر جمعیت بوده است. در نتیجه‌ی جنگ‌های روسی-ایرانی در سال‌های ۱۸۲۷-۱۸۲۸، به نظر می‌رسد هم ایروان و هم ارمنستان شرقی تحت کنترل مستقیم  امپراتوری روس‌ درآمده‌اند.

پس از آن‌که عهدنامه‌ی ترکمنچای به امضا رسید، رود ارس به عنوان مرز بین منطقه‌ی تحت حکومت روس‌ها و ایران شناخته شد. جالب این است که این رود حتی امروز هم مرز بین ایران و ارمنستان جنوبی را مشخص می‌کند. پس از استقرار قوانین روسی بر این سرزمین، مسجد کبود تبدیل به بزرگ‌ترین مسجد از بین ۸ مسجد فعال شد.

مسجد ایروان را نمی‌توان به عنوان شاهکار معماری ایرانی-شیعی-اسلامی  به حساب آورد ولی وجودش بسیار در آن مکان لازم و موثر است. چرا که بدون کوچک‌ترین تردید ایروان با داشتن این مسجد به شهری غنی‌تر و جذاب‌تر مبدل گردیده. این مسجد مکانی تاریخی است که باید دیده شود، از آن بازدید شود و البته مورد تحسین قرار گیرد.

مسجد آبی یک مسجد شیعه قرن 18 در ایروان ، ارمنستان است. این سفارش توسط حسین حسین خان ، خان اریوان انجام شد. این یکی از قدیمی ترین سازه های موجود در مرکز ایروان و برجسته ترین ساختار دوره ایران است. این بزرگترین از هشت مسجد ایروان در قرن 19 بود و امروز تنها مسجد فعال در ارمنستان است.این مسجد در دهه 1920 سکولار شد و بیش از پنج دهه موزه تاریخ ایروان را در خود جای داد. پس از استقلال ارمنستان ، این مسجد با حمایت دولت ایران بازسازی شد و دوباره به عنوان مسجدی شروع به کار کرد و به ایرانیان مقیم ایروان خدمت کرد.

دوران حکم‌فرمایی حکومت صفوی و مسجد کبود ایروان

در دوران حکم‌فرمایی حکومت صفوی، مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی امپراطوری سرزمین پارس اعلام می‌شود. این مسجد به عنوان مسجدی ایرانی، از شاخه‌ی ۱۲ امامی پیروی می‌کند. مسجد کبود که به دلیل رنگ غالب آبی در ورودی و کاشی‌هایش این لقب را گرفته‌ است، بیش از ۲۱.۳۰۰ متر مربع از زمین‌های درجه یک را پوشش داده است. این مسجد دارای محوطه‌ی محصور داخلی، سالن‌های ملاقات (صحن اصلی مسقف) و مدرسه‌ی علمیه است.

بازدید کنندگان غربی در دوره روسیه ، مانند HFB لینچ و لوئیجی ویاری ، از این مسجد به عنوان گوک جامی یاد می کردند. این مسجد در سال 1765-1766 توسط حسین علی خان ، حاکم اریوان خانات در زمان افشاریان پارس ، به عنوان مسجد اصلی جمعه شهر ساخته شد. این مسجد در سالهای 1887 تا 1887 میلادی تحت مدیریت روسیه مجدداً با کاشی کاری مجدد قابل توجهی انجام شد.این مسجد در سال 1910- 1907 دستخوش بازسازی دیگری شد. این مسجد بزرگتراز هشت مسجدی بود که روسها در سال 1827 آنرا تصرف کردند.

HFB لینچ ، که در سال 1890 از اریوان بازدید کرد ، نوشت: “در معماری مسجد هیچ چیز بسیار جالبی وجود ندارد ؛ اما نقاشی های گلدار که سقف یک همراه و تزئینات کوچکتر را در ضلع شمالی دربار تزئین می کند ، از شایستگی بسیار بالایی برخوردار هستند. لوئیجی ویاری ، یک دیپلمات و مورخ ایتالیایی ، در کتاب خود در سال 1906 با عنوان آتش و شمشیر در قفقاز توضیحات مفصلی داد.

وی نوشت که “مسجدی بزرگ به نام گوک جامی معامله خوبی بیش از یک مسجد است ؛ این چهارگوش طولانی است که شامل چندین مکان عبادت و تعدادی سلول ، مدرسه و دفاتر اداره مذهبی مسلم است. باستانی نیست اما خوش تیپ است. دایره المعارف بریتانیکا  این مسجد را به عنوان” بهترین ساختمان در شهر “توصیف کرد.] مناره مسجد ، که در آن ایستاده است. 24 متر بلندترین سازه در قرن 19 ایروان بود.

معماری و جاذبه ی مسجد کبود ایروان 

مسجد بزرگ آبی پس از برقراری حکومت شوروی در ارمنستان سکولار شد. ورودی ها و خروجی های مسجد به طور قابل توجهی اصلاح شد. دروازه اصلی ، در ضلع جنوبی ، در سمت راست مناره مسدود شده بود. دروازه غربی “در یک مجتمع مسکونی گنجانیده شده بود و به سختی به عنوان ورودی قابل تشخیص بود.” ورودی در ضلع شمالی تنها ورودی بود. از خیابان مشتوت قابل دسترسی و مشاهده است. با شروع برنامه جامع الكساندر تامانیان در سال 1924 برای ایروان ، این مسجد بیش از دو متر از سطح خیابان واقع شده است كه به بازدیدكنندگان نیاز دارد كه پرواز پله ها را فرود آورند.

مسجد بزرگ آبی از اواسط دهه 1920 فعالیت خود را به عنوان یک نهاد مذهبی متوقف کرد. حیاط آن به یک فضای خلاق برای هنرمندان ، نویسندگان ، شاعران و روشنفکران ارمنی تبدیل شده و تسهیل تولید نظم جدید فرهنگی و زیبایی شناختی برای ارمنستان سوسیالیستی را فراهم می کند.حیاط این حیاط توسط درختان بزرگی از نارون و هواپیما محافظت می شد و از این طریق داغ را فراهم می کرد. و یک شهر غبار آلود با یک پناه سایه دار است. حیاط یک خانه چایخانه ای را در خود جای داده بود ، که به مجالس مجامع روشنفکری تبدیل شد.

ایشیشه چارنز ، مارتیروس ساریان ، اکسل باکونتز از جمله بازدید کنندگان مرتب آن بودند. میهمانان خارجی شامل ویلیام سارویان ، نویسنده ارمنی-آمریکایی ، اوسیپ ماندلستام ، شاعر یهودی روسی ، آندری بل ، رمان نویس روسی و دیگران بودند. هنرمندان محلی از “حیاط برای نمایشگاه ها و به عنوان آزمایشگاهی برای معنویت جدید سوسیالیستی استفاده می کردند.

در دهه 1930 ابتدا موزه ضد دینی و متعاقباً موزه ضد انفسیسم در مسجد مستقر شد. از سال 1936 تا زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، این مسجد موزه علوم طبیعی را در خود جای داده بود ، که شامل یک سیاره ای در داخل نمازخانه اصلی و موزه تاریخ ایروان بود.در اواخر دهه 1980 ، در طول درگیری های قره باغ ، این مسجد هیچ گونه خسارتی را متحمل نمی شد ، زیرا آن را فارسی می دانست ، نه آذربایجانی ، و موزه تاریخ شهر را در خود جای داده بود.

در فوریه 1991 توافق اولیه بین مقامات این شهر و یک هیئت ایرانی برای احیاء مسجد حاصل شد. این مسجد بین سالهای 1994 و 1998 مورد بازسازی اساسی قرار گرفت. مقامات این شهر در 13 اکتبر 1995 به طور رسمی حق استفاده از این مسجد را به ایران منتقل کردند. دولت ایران حدود 1 میلیارد ریال ایرانی برای کارهای مرمت اختصاص داده است. در سال 1996 این مسجد به عنوان یک نهاد مذهبی دوباره افتتاح شد. بردی كیسلینگ ترمیم را “ساختاری ضروری اما از نظر زیبایی شناختی مبهم” توصیف كرد. وبازسازی دیگری بین سال های 2009 و 2011 انجام شد.

منبع : ویکی پدیا