آشنایی با آتشکده بهرام ری

خیلی قبل تر از آن که تهران به این شکلی که ما می بینیم وجود داشته باشد و شهر ری، منطقه ای جنوب تهران شناخته شود، این شهر وجود داشته و می توان گفت یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران محسوب می شود. با اینکه بر سر قدمت اصلی شهر ری اختلافاتی دیده می شود اما در باستانی بودن آن هیچ گونه شکی وجود ندارد. دیدنی های شهر ری هم به جاذبه های تاریخی بر می گردد و هم در آن جاذبه های طبیعی وجود دارد. یکی از آثاری که از زمان ساسانیان در شهر ری باقی مانده است آتشکده بهرام یا آتشکده ری (تپه میل) می باشد که در نزدیکی این شهر قرار گرفته است. آتشکده نیایشگاه‌ زرتشتیان است که در آن، آتش در جایگاه ویژه خود قرار گرفته است و مهم‌ترین نیایش‌ها و مراسم‌ دینی در آن انجام می‌شود.

نیایش های آتشکده بهرام ری

از جمله نیایش‌هایی که در این آتشکده‌ها خوانده می‌شود، نیایش‌های موجود در یسنا و گات‌های اوستا است. این آتشکده‌ها که در سراسر ایران می‌توان بازمانده‌های آن‌ها را دید، در عهد رسمیت دین زرتشت در ایران پا گرفته‌اند و سابقه اکثر آن‌ها به دوره ساسانیان می‌رسد. بعد از ورود اسلام به ایران این آتشکده‌ها کارکرد خود را از دست داده یا خاموش شدند و برخی نیز جای خود را به مساجد دوره اسلامی دادند. تپه میل یا آتشکده بهرام شهر ری منطقه‌ای به وسعت 800 در 900 متر را دربر می‌گیرد.

این آتشکده با سنگ، ساروج، خشت و گل ساخته شده است. در اطراف تپه نیزارهایی وجود دارد که نشان می‌دهد این مکان، زمانی دریاچه بوده و سپس خشک شده است. ارتفاع تپه میل حدود 18 متر از سطح دشت‌های اطراف است و حدود 25 متر پهنا و 20 متر درازا دارد. پیرامون این تپه بلند، تپه‌های کم‌ ارتفاع کوچک‌تر پراکنده شده که مشرف بر آن‌ها قرار گرفته است. بالای تپه، بنای اصلی آتشکده در قسمت شرقی برپا است.

معماری آتشکده بهرام ری

بنا به‌ صورت تالار ستون‌ داری بوده که دو ردیف ستون چهارگوشه سه‌ تایی داشته و به 3 بخش تقسیم می‌شده است. جهت آتشکده به صورت شرقی-غربی است. در جبهه شرقی، ایوانی بوده که 4 ستون مدور داشته است. بخشی از بنای آتشکده ری در زمان حمله اسکندر به ایران خراب شد و تنها قسمتی از بنای چهارطاقی و زیبای این آتشکده به‌ صورت 2 میل باقی ماند. قسمت غربی بنا تا حدود بسیاری از بین رفته و در بخش زیرین مجموعه یک راهروی کم‌پهنا وجود دارد که سراسر طول بنا را طی می‌کند.

بقایای معماری تپه میل دارای ساختاری، متشکل از گل، خشت، لاشه‌سنگ، گچ و از نظر دیرینگی متعلق به دوره ساسانیان (حدود 1800 سال پیش) است و به آتشکده بهرام گور نیز معروف است. مهم‌ترین ویژگی بنا تزئینات گچ‌بری آن است که روی دیوارهای تالار اصلی نقش بسته‌اند. این گچ‌بری‌ها شامل طرح‌های هندسی هستند که گاهی خود نیز نقش اصلی را دربر می‌گیرند و طرح‌های حاشیه‌ای شامل نقش‌های هندسی هستند که این طرح‌ها بیشتر به عنوان قاب‌سازی یا حاشیه برای نقش اصلی به کار رفته‌اند.

نقاشی و گچ بری آتشکده بهرام

طرح‌های گیاهی که با الهام از طبیعت روی گچ نقش بسته‌اند، به‌ صورت انتزاعی نشان داده شده و برگرفته از عادات و عقاید دینی آن زمان هستند. روی این گچ‌بری‌ها، نقش‌هایی از حیوانات وجود دارد. در تصویر آنچه امروزه از این تزیینات باقی مانده، می‌توان نقش ماهی را که بسیار طبیعی به نظر می‌رسد، مشاهده کرد. آنچه امروزه از بنای آتشکده بهرام شهر ری برجای مانده، یک جفت قوس هلالی با نقطه بیضی است. در طول محور اصلی تالار، راهروی کم‌عرض تونل مانندی سراسر طول تالار را از زیر طی می‌کند که از منتهی‌الیه غرب، راهروی هم عرض دیگری بر آن عمود می‌شود و ورودی اصلی راهروی زیرین در جبهه شرقی، زیر ایوان اصلی است.

یک بخش مرکزی عریض‌تر و دو بخش جانبی کم‌عرض‌تر، ورودی اصلی تالار آتشکده در جبهه شرقی از طریق یک ایوان چهار ستونی مدور که پایه‌های سرستون‌های آن‌ها در گوشه‌های شمال شرقی و جنوب به شرق ایوان برپا مانده است.