موزه ماتناداران ارمنستان

موزه ماتناداران ارمنستان به نام «مسروپ ماشتوتس – Mesrop Mashtot» ابداع کننده ی حروف الفبای زبان ارمنی در اوایل سده پنجم میلادی، نامگذاری شده که در واقع نوعی قدردانی از زحمات این فرد تاثیرگذار به حساب می آید.ماتناداران (Matenadaran – با نام کامل ماتناداران مسروپ ماشتوتس) نام یکی از جذاب ترین موزه های ارمنستان است که در پایختت این کشور یعنی ایروان قرار دارد.

این موزه محل نگهداری نزدیک به هفده هزار نسخه ی خطی به زبان گرابار (ارمنی قدیم) و دیگر زبان ‌های کهن است و می توان گفت فرهنگ و تاریخ چند هزار ساله ی این کشور کهن را در خود جای داده است.

ریشه واژه ی ماتناداران

«ماتناداران» در زبان ارمنی به مکانی گفته می شود که در آن کتاب های دست نویس و چاپی، اسناد و متون خطی نگهداری، حفاظت، طبقه بندی، ترمیم و منتشر می شوند.

تاریخچه ی ساخت موزه ماتناداران ارمنستان

تقریبا نیم قرن از تاسیس موزه ماتناداران ارمنستان می گذرد، زمانی که تعدادی از دست نوشته های تاریخی در شهر اچمیادزی(نام یک شهر و مکانی مقدس در ارمنستان) پیدا شد، ایده ی تاسیس مکانی برای جمع آوری و نگهداری دست نوشته های تاریخی شکل گرفت.

این اسناد با زحمت زیادی نگهداری شده بودند زیرا در پی حملات متعدد اقوام مختلف به خصوص مغول ها و ترک ها به ارمنستان، بسیاری از اسناد و نسخه های دست نویس با ارزش سوزانده شدند و برای همیشه از بین رفتند. یکی از شیوه های موثر ارامنه برای نجات متون و اسنادشان، نگهداری آن ها در کتابخانه های جداگانه و حتی غارها بود.

براساس سندی از مورخ ارمنستانی به نام غازار پاربتسی (لازار پاربه‌تسی- Lazarus Pharpensis) در سده پنجم میلادی در منطقه ی اچمیادزین، کتابخابه ای وجود داشت که در آن اسناد مهم و کتاب های دست نویس و خطی را نگهداری می کردند.

در اوایل سده پانزدهم میلادی هم یکی از خوشنویسان آن زمان 132 نسخه کتاب رونویسی شده به این کتابخانه اهدا می کند.
ارمنستان همیشه شاهد جنگ بین قدرت های مختلف بود و همین مسئله باعث شده بود کتابخانه ی اچمیادزین که نسخه های با ارزشی در آن نگهداری می شد همواره مورد هجوم و غارت قرار بگیرد.

پس از پیوستن ارمنستان شرقی به امپراتوری روسیه ( اوایل قرن نوزدهم) شرایط پایداری به جود آمد تا نسخه های باقی مانده بهتر حفظ و نگهداری شوند. این بهبود شرایط این امکان را به محققان و روحانیان داد تا در سال 1828 کتاب های موجود در کتابخانه ی «ماتناداران اچمیادزین» را بررسی کرده و 312 نسخه ی خطی را از آن استخراج کنند؛ تمام این نسخه های استخراج شده در همان دوره به زبان های روسی و فرانسوی ترجمه شدند و در سن پترزبورگ به چاپ رسیدند.

در بین سال های 1863 تا 1914 و قبل از جنگ جهانی اول رقم نسخه های خطی این کتابخانه به 4660 مورد افزایش یافت، اما با شروع جنگ از آنجا که اچمیادزین و کتابخانه ی موجود در آن به منطقه ی جنگی نزدیک بود بخشی از مجموعه نسخه های خطی به مسکو فرستاده شد. متاسفانه بخشی از این نسخه ها در جریان نسل کشی ارمنیان از بین رفت.
پس از شوروی شدن ارمنستان و در مارس 1922، براساس ابلاغیه های انجام شده نسخه های خطی اچمیادزین که به مسکو فرستاده شده بودند به این مکان بازگردانده شدند.

در سال 1939 گنجینه ی دست نویس ارزشمندی که در کلیسای جامع اچمیادزین نگهداری می شد به کتابخانه عمومی دولتی ایروان(کتابخانه ملی) منتقل شد. در تاریخ 3 مارس 1959 ساختمان جدیدی در ماتناداران ایروان به عنوان «موسسه ی تحقیقات علمی شامل بخش های ویژه حفظ علمی، ترجمه، مطالعه و انتشار نسخه های خطی» تاسیس شد و به نام «ماتنداران مسروپ ماشتوتس» ابداع کننده ی الفبای ارمنی (سال ۴۰۵ میلادی)، نامگذاری شد. امروزه اگر سری به موزه ماتنداران ارمنستان بزنید مجسمه ی این فرد را در بیرون موزه خواهید دید.

شکوه و زیبایی معماری موزه ماتناداران ارمنستان

ساختمان زیبا و باشکوه موزه ماتناداران ارمنستان توسط معمار مشهور ارمنی «گریگوریان» طراحی شده و کار ساخت نیز آن بین سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۵۵ انجام شده است.
نمای بیرونی و داخلی موزه بسیار زیبا، مدرن و چشم نواز است و هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. در بیرون موزه می توان تندیس هایی از معروف ترین شخصیت های علمی، فلسفی و فرهنگی ارامنه از جمله پدر زبان ارمنی مسروب ماشتوتس و شخصیت های دیگری چون شیراکاتسی، خورناتسی، فریک شاعر و گریگور تاتواتسی را مشاهده کرد.

نقش و نگارها، ستون های باشکوه، نقاشی های زیبا، نورپردازی مناسب و از همه مهم تر گنجینه ی ارزشمندی که در این موزه جمع آوری و نگهداری شده، چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند.
این موزه ی باشکوه با سیستم تهویه مطبوع بسیار پیشرفته مجهز شده است تا همواره دمای ثابتی را برای موزه فراهم کند، این کار برای جلوگیری از تخریب آثار خطی و دست نویس بسیار ضروری است. همچنین دسته بندی های منظمی فراهم شده است تا علاقه مندان به راحتی بتوانند به نسخه های مورد نظرشان دست پیدا کنند.